Destansı Bir Yolculuk: Trans - Sibirya

Kimi için bir çocukluk hayali kimi için de sadece bir ulaşım aracı. Belki kimi için de kendini bulduğu bir yolculuk. Moskova’dan Vladivostok’a 9288 km, Ulan Batur dahil edildiğinde ise 10 bin 650 kilometrelik dünyanın en uzun demiryolu rotası olan Transsibirya yolculuğuna çıkıyorum.

Transsbirya demiryolu 1891-1916 yılları arasında parça parça yapılmış ve yapımı sırasında 1.455.413.000 Ruble harcanmış. Bilindik Avrupa şehirlerini şimdi yavaşça yere bırakın. Filmlere ve romanlara konulan bu rotayla 4 mevsim ve 8 farklı saat dilimi arasında bir zaman yolculuğuna hazırlanın. İster çocukluk hayali olsun ister sadece bir ulaşım aracı.Tecrübe ettiğiniz, gördüğünüz şeylerle işte hayatınızın yolculuğu olacak rota; Transsibirya.

İlk Durak Ekaterinburg

Kurumsal bir şikette beyaz yakalı bir çalışan olarak vaktim kısıtlı. Bu dev coğrafyayı ve dünyanın en uzun demiryolunu ve bu rota üzerindeki her yeri görmek için sadece iki haftam var. O nedenle seyahate St. Peterburg’dan başlamak yerine Ekaterinburg’dan başlıyorum. İstanbul’dan direkt uçuşla Ekaterinburg’a gidiyorum. 4 saatlik uçuşun ardından 7 derece ve yağmurlu hava beni karşılıyor.

Rusya’nın Moskova ve St.Petersburg’dan sonra üçüncü büyük şehri Ekaterinburg, Ural Dağları’nın hemen doğusunda bulunan, Sverdlovsk bölgesinin başkenti.

Ekaterinburg'da Ulaşım

Toplu ulaşım gerçekten çok uygun. Havaalanından şehir merkezine giden belediye otobüslerine binebilirsiniz. Kişi başı 23 Ruble. Oldukça eski olan bu otobüslerde hem nostalji yaşarsınız hem de yerel yaşamı tecrübe etmiş olursunuz.

Ne görmeli?

Lenin Caddesi olmayan Rus şehrine, ben Rus şehri demem. Müzeler, tiyatrolar, restoranlar, kafeler şehrin en büyük caddesi olan Lenin Caddesi üzerinde toplanmış. Şehir merkezindeki turist danışma noktasından bir şehir haritası almanız, şehri detaylıca gezmeniz için en mantıklısı olacaktır. Şehir haritasının üzerinde belirtilen kırmızı hat üzerinde tüm görülebilecek yerleri aynı şekilde yola da yapılmış kırmızı şeritleri takip ederek görebilirsiniz. Gerçekten dahiyane bir uygulama.

Ekaterinburg'da Görülmesi Gereken Yerler: Church on the Blood Ploshchad 1905 Goda, Opera ve Bale Binası, The Ascension Church, The Holy Trinity Cathedral

Nerede yenir?

Pozharka (Adres: Malysheva 44; Lunacharskogo 128)Eski bir itfaiye istasyonundan bozma bira restoranı. Klasik bir Rus mutfağı diyebiliriz. Bira olarak Türkçede keçi anlamına gelen Kozel birasından içebilirsiniz. 

  
Ve Transsbirya treni ile yolculuk başlıyor

Unutmadan hemen hatırlatmakta fayda var. Tüm tren istasyonlarındaki hareket saatleri Moskova saatini gösteriyor. Moskova ile bulunduğunuz şehir arasındaki saat farkına göre trenin hareket saatine mutlaka dikkat etmeniz gerekiyor. Aksi takdirde treni kaçırabilirsiniz. Hareket saatlerini ve saat farkını gösteren tabloya ise bu linkten ulaşabilirsiniz. Ekaterinburg’dan Omsk’a seyahat 12 saat sürüyor.

http://www.seat61.com/Trans-Siberian.htm#Trans-Siberian_timetable

İkinci sınıf kompatmanda seyahat ediyorum. Bu sınıfın kompartmanları 4 kişilik. Dolayısıyla şansıma kimin çıkacağını merak ederek trene biniyorum. Malum geceyi beraber geçireceğiniz hatta uyuyacağınız kişiler önemli. Neyse ki şansıma 60 yaşlarında 6 aydır seyahat eden Avustralyalı bir çift çıkıyor. Uyuyuncaya kadar sohbet ediyoruz.

Bu arada yanınızda Türkiye’den ufak atıştırmalıklar almanız iyi olur. Malum acıktığınızda epey kurtarıcı oluyor. Ben küçük bir fındık ezmesi, poşet çay, plastik bardak almıştım. Trende sıcak su ücretsiz olduğu için istediğimiz kadar çay içebildik. Ancak dilerseniz restoran bölümünde de yiyebilirsiniz. Menüsü oldukça geniş. Fiyatlar da makul.

İkinci Durak Omsk

12 saatlik tren yolculuğunun sonunda Dostoyevsky’nin 4 yıl hapis yattığı, Sibirya’nın St.Petersburg’u Omsk’tayım. Ekaterinburg’da 7 derece olan hava sıcaklığı Omsk’ta 17 derece. İlk mevsim geçişini tecrübe etmiş bulunuyorum. Kıştan bahara geçmenin mutluluğu sarmış beni.. Kendimi şanslı hissediyorum.

Moskova’nın 2 bin 200 km kuzeyinde yer alan Omsk, Sibirya’nın Novosibirsk’ten sonraki ikinci büyük şehri. 1716’da Omsk Kalesi’nin kurulmasıyla gelişmeye başlayan Omsk, 18.yy’da bölgenin merkezi, 19.yy’da ise Batı Sibirya’nın başkentliğini yapmış.

Dostoyevski Eserlerinin Doğumuna Vesile Olan Şehir

Her sanatçının eserlerinin ardında koca bir acı vardır aslında. Dostoyevski’nin de böyle nitekim... 1849’da devlet alayhine kurulan bir komploya karıştığı iddiası ile tutuklanmış, ardından Omsk’a sürgüne gönderilmiş. 4 yıl boyunca dört duvar arasında yaşamını sürdürmeye çalışan Dostoyevski asıl büyük eserlerinin tohumları da burada atmış aslında. Hatta Ölüler Evinden Anılar kitabını da cezaevinde geçirdiği yıllara adamış.  

Ulaşım

4 veya 14 numaralı troleybüslerle şehir merkezine gidebilirsiniz. Kişi başı 18 ruble. Şehir küçük olduğu için yürüyerek rahatça dolaşabilirsiniz.

Ne görmeli?

Omsk Katedrali, St. Nicholas Cossacks Katedrali, Dostoyevski Heykeli, Dostoyevski Edebiyat Müzesi, Tara Kapısı görmeniz gerekenlerin bazıları. Malum burada da bir Lenin Caddesi var. Onsuz olmaz! Bu cadde üzerinde Don Kişot, Van Gogh gibi önde gelen kişilerin heykellerini görürseniz sakın şaşırmayın. Mesela Van Gogh’u gördüğünüzde yanına oturun ve yanında duran Absinthe şişesini beraber yudumlayın...

Nerede Yenir?

Şehrin içinden geçen İrtiş Nehri kenarında boylu boyunca yürüyüş yapıp bir kafede şaşlık yemeli ve mutlaka bir Sibirya birası içmelisiniz. Bir de bilindik tatlar için Kafe Berlin’e gidebilirsiniz. (20 ul Lenina, Omsk, Rusya)

Novosibirsk

Sibirya’nın en geniş şehri Novosibirsk’teyim. Kompartman görevlisi Novosibirsk’e geldiğimizi söylereyek uyandırıyor beni. Yolculuk yaklaşık 7 saat sürüyor. Tarihi tren garına indiğimde saat 05.00’i, termometre ise 20 dereceyi gösteriyor. 3 gün içinde kışa, bahara ve yaza şahit olmanın şaşkınlığı üzerimde Novosibirsk’e merhaba diyorum.

Novosibirsk Sibirya’nın başkenti, Rusya’nın da Moskova ve St.Petersburg’dan sonraki üçüncü büyük şehri. 1891 yılında Transsibirya tren yolunun şehre yapılmasına karar verilmiş ve tren yolunun yapılması ile birlikte önemli bir şehir haline gelmiş.

Ulaşım
Ekaterinburg ve Omsk’tan farklı olarak Novosibirsk’te metro bulunuyor. Otobüs veya troleybüslere alternatif olarak dolmuşları da kullanabilirsiniz.

Novosibirsk'te Görülmesi Gereken Yerler

Tren Müzesi

Şehrin en önemli yeri Tren Müzesi. Kapalı ve açık bölümü olan müzede eski kargo ve yolcu trenleri ile eski Rus arabalarını da görebiliyorsunuz. Giriş 250 Ruble, fotoğraf için ise ekstra 50 Ruble daha vermeniz gerekiyor ve pazartesi günleri kapalı.

Akademgorodok

Novosibirsk’in 30 km. güneyinde bulunan Akademgorodok, bilimsel araştırma merkezi. Ancak Obi Nehri civarı gerçekten görülmeye değer. Göl çok bulanık olsa da yazın Rusların deniz ihtiyacını fazlasıyla karşılıyor. Taksi ile gitmek isterseniz 300 Ruble yani 10 USD ödüyorsunuz. Toplu taşımayı tercih ederseniz de 8 numaralı otobüs, 15 numaralı dolmuş veya  Novosibirsk-Glavny treni ile gidebilirsiniz.

Novosibirsk’te görülmesi gereken diğer yerler ise şöyle: Alexander Nevsky Katedrali, Ascension Katedrali ve Pervomaisky Parkı.

Nerede Yenir?

‘Cafeteria No.1’ (Буфет №1)
Lenin Meyadanı'na birkaç dakika mesafede olan bu mekan eski Sovyet dekorasyonu ve yemekleri ile kaçırılmayacak bir yer.

Kızıl- Tuva Cumhuriyeti
Transsibirya rotasından çıkıyorum. Ortaokul yıllarında tarih derslerinde öğrendiğim Türklerin ana vatanı, Şamanizmin merkezi Tuva Cumhuriyeti’nin başkenti Kızıl’a gidiyorum. Tuva’nın dağlık olması sebebiyle Transsibirya tren hattı buradan geçmiyor. Bu nedenle pek meşhur Rus uçağı Antonov 24’le Novosibirsk’ten Kızıl’a uçuyorum.

Türk topluluklarının, Türklerin yeniden doğuşunu anlatan Ergenekon Destanı'nın  ana vatanı burası. Yenisey Nehri'nin çağladığı bu topraklar, Asya kıtasının merkezi aynı zamanda.

Ne Görmeli?

Tuva Ulusal Müzesi

Türkiye’de olduğu gibi yerel halkın ödediği giriş ücreti ile turistlerin ödediği giriş ücreti farklı. Eğer pazarlık yaparsanız indirim yapabiliyorlar. Fotoğraf için ekstra ücret ödemeniz gerekiyor. Müze Tuva Cumhuriyeti’nin tarihini öğrenmeniz açısından gerçekten önemli bir yer. 6. ve 12. yüzyılda Türk dünyasına ait Göktürk alfabesiyle yazılmış kitabe örneklerini, Göktürk mezar taşlarını, geleneksel yurt çadırlarını görebilirsiniz. Müzede ayrıca Şamanizm ve Budizm bölümleri de bulunuyor.

Tuva Kültür Merkezi

Bu merkezde Tuva kültürü ile ilgili bilgi alabilir, eğer şanslıysanız Tuvaların “gırtlak müziği” yani  Kömey performansını izleyebilirsiniz. Ama merkezin hemen yanında bulunan ofiste Tuva Cumhuriyeti’ndeki şamanların başı Kenin Lopsan Monguş’u görürseniz çok daha şanslısınız demektir. Monguş bizi “Kardeşlerim gelmiş.” diyerek mutlulukla karşılıyor. Nereden geldiğimizi detayları ile soruyor. Sonra sitemkar bir şekilde şöyle söylüyor; “Sizler buraları terk edip gittiniz. Bizlerse burada kaldık. Şimdi Tuva kültürüne ve dilimize sahip çıkmaya çalışıyoruz.” vedalaşırken elimi sıkıyor sıkıca. Farklı bir enerji hissediyorum, ellerimden vücuduma yayılan.

Budist ve Şaman Türklerin Cumhuriyeti: Tuva

Tuva, Türk dünyasında Budizm’i resmi din olarak kabul eden tek Türk topluluğu. Tuvalılar her ne kadar 17.yy’da Budizm’i resmi din olarak kabul etse de şamanizm Tuvalıların yaygın şekilde bağlandıkları inanç. Yenisey Irmağı yani Tuvaca adıyla “Ulug-Hem” kenarında yürüyüş yaptığınızda ağaçların üzerini renk renk donatmış çaputları görüyorsunuz. Bir Şamanizm geleneği olan çaput bağlama bu topraklarda çok önemli. Her rengin bir anlamı var. Mavi gökyüzünü temsil ederken beyaz temizliği ve arınmayı temsil ediyor. Nehir kenarında yürüyüşe devam ettiğinizde Budist Tapınağı karşınıza çıkıyor. 75 yıl önce Stalin tarafından yıkılan sonrasında yeniden inşa edilen bu budist tapınağı şehrin en önemli yerlerinden biri. Eğer şanslıysanız ayin öncesinde bir lamadan Tuva’da Budizm’in tarihini dinleyebilirsiniz. Bu arada 19-27 Temmuz arasında Khorum-Dag’da yapılan Şaman Festivali’ne gidebilirsiniz. Araç kiralama şirketi olmadığından aracınızı önceden organize etmelisiniz.

Şamanizm’de Arınma Ritüeli

Şamanlar için kutsal bir yer olan Kunduz Arjaan’ına gidiyorum. Burası şehir merkezinden arabayla 15 dakika uzaklıkta bir mesafede. Şamanizmde suyun kutsal olduğuna inanılıyor. Bu nedenle burası arınma rüteli için önemli bir yer. Arınma ritüelinde önce ateş yakılıyor. Ateşin içine borzak, ekmek, sütlü çay, arpa veya buğday atılıyor. Ardından Şamanizm'de kötü enerjiyi ve ruhları kovduğuna inanılan ardıç ağacı yakılarak ritüele katılan kişinin etrafında 3 defa çeviriliyor. Ardından arınacak kişiler iki dizlerinin üzerine çökerek dilek diliyor, çeşmeden akan suyu içip Yenisey Nehri'ne giriyor. Kızıl’da bulunan Şaman kliniklerinde ise yine farklı arınma ve şifa ritüelleri yapılıyor. Bu kliniklerde aynı zamanda taş veya el falı baktırabilirsiniz. Fiyatları ise 500 ile 1000 Ruble arasında değişiyor.

Konaklama

Kızıl’da merkeze yakın Ötüken Oteli’nde kalabilirsniz. Turizm pek gelişmiş olmadığından otel fiyatları epey pahalı. Eğer yöreye özgü Şaman çadırlarında kalmak isterseniz. Biy Hem Yurt Nehri'nin kenarındaki Biy Hem Yurt Şaman çadırlarında kalabilirsiniz.

Ne Yenir?

Tuva’da sütün yeri ayrı. Tuvalılar sütün insanları kötü ruhlardan koruduğuna inanıyor. O nedenle yemeklerin yanında tuzlu sütlü çay her zaman var. Her ne kadar her türlü büyük baş hayvanın eti yense de koyun etinin yeri ayrı ve neredeyse her yemekte var. Ayrıca Sibirya mantısı olarak adlandırılan Pelmeni de diğer şehirlerde yediğimden çok daha lezzetliydi. Kımız dışında araka denilen damıtılmış at sütünden yapılan alkolleri de pek meşhur.

Baykal Gölü

Sibirya’nın Mavi Gözü, dünyanın en derin gölü Baykal Gölü... Dünyadaki içme suyunun yaklaşık olarak %20’sini karşılayan 25 milyon yaşındaki yaşlı ama hala genç Baykal Gölü’ndeyim bu kez. Kızıl’dan yine Antonov 24 ile Irkutsk’a uçuyorum. Rota Budistler ve Şamanlar için kutsal olan Baykal Gölü’nün kalbi, en büyük adası Olkhon Adası. Irkutsk’tan kiraladığımız araçla önce Sakhyurta’ya gidiyoruz. 3 saat süren yolculuğun sonunda bizi uzun bir feribot sırası bekliyor. Saat başı feribot olması ve seferlerin gece 12'de bitmesi nedeniyle o geceyi arabada geçiriyoruz. Adaya geçişimiz 12 saaati buluyor. Bu sıraya takılmamak için Irkutsk’tan feribota bir ulaşım ayarlamak ve feribota yaya binip adadaki otellerin düzenlediği turlara katılmak en mantıklısı. Bu turlar içeriğine göre değişmekle birlikte 700-800 Ruble arasında.

Olkhon Adası

Nüfusu 1500 olan ada halkının çoğunluğu Buryatlardan oluşuyor. Buryatça olan Olkhon “küçük orman” demek. Adaya ayak basar basmaz doğal güzelliği karşısında büyüleniyorum. Tamamen bakir bir doğa, yol bile yok. O yüzden birden fazla lastik izlerini gördüğünüzde hangisini takip edeceğinizi şaşırıyorsunuz. Karşınıza birden yabani at sürüsü ile gördüğünüz manzara sanki bir filmden fırlayıp karşınıza gelmiş hissi uyandırıyor.

Merkezi Khuzir’da bulunan Şaman Kayası, Buryatlı Şamanları için kutsal bir yer. Akşamüstü gün batımını buradan izleyebilir, dilerseniz mağara girişinde yapılan şaman ayinlerine katılabilirsiniz. 

Adayı en iyi gezebileceğiniz rota Khaboy Burnu rotası. Milli Park sınırları içerisinde bulunduğu için girişte araç ve yolcular için para ödemek zorundasınız. Tüm gün süren bu rota üzerinde neredeyse adımbaşı durup fotoğraf çekmek isteyeceksiniz. Olkhon Adası’nda doğanın sizinle konuştuğunu duyacaksınız, ona kulak verin ve şimdinin keyfini çıkarın. Özellikle biz büyük şehirde yaşayan zavallılar olarak biraz olsun yavaşlamanın tadına varın. Ve tabi ki Baykal Gölü’ne girmeden, Omul balığı yemeden adadan dönmeyin.

Denizler Hanı Cengiz Han’ın diyarı: Moğolistan

Denizler Hanı Cengiz Han’ın diyarı Moğolistan’dayım sonunda...  Irkutsk’tan uçak ile yolculuk yaklaşık 2,5 saat sürüyor. Kilometre başına bir kişinin düştüğü, dünyanın en bakir toprakları burası. Budizm'den önce Şamanizm'e inanan Moğollar, doğayla aralarındaki uyumu ve bağı eski zamanlardaki şekliyle korumaya devam ediyor. Böylesine büyük bir coğrafyada 3 gün geçirmek elbette yeterli değil ancak az da olsa bu topraklarda bulunmak ve kültürünü yaşamak için değer. 11-13 Temmuz tarihleri arasında düzenlenen Naadam Festivali ülkenin en önemli festivali. Eğer tarihlerinizi ayarlayabilirseniz bu festivali kaçırmamalısınız.

Moğolistan’da ulaşım epey zor olduğundan yerel bir tur firması ile ülkeyi gezmek en mantıklısı. Ulan Batur görüp görebileceğiniz en çirkin şehir. Göçebe hayatla modern hayat arasında arafta kalmış bir şehir. Koca bir şantiye... Şehirde Ulusal Tarih Müzesi, Gandan ve Chojin Lama Budist Manastrı ve Sükhbaatar Meydanı mutlaka görülmeli. Şehirdeki neredeyse her yerin adı Cengiz Kaan. Bu arada ülke genelinde alkol ve sigara tüketimi çok olduğundan sigara ve alkol sadece izinli marketlerde satılıyor ve bulması epeyce güç. Hatta her ayın 1’inde ülkede restoranlar da dahil olmak üzere içki satışı yasak.

Ancak konu Moğolistan olunca şehir hayatı önemini yitiriyor. Burada “ger” adı verilen çadırlarda kalmalı, köyde bir Moğol ailenin yanında kalarak Moğol yaşantısını tecrübe etmeli, kırlarda koyun ve keçi otlatan çekik gözlü al yanaklı küçük çocuklarla tanışmalı. Terelj Milli Parkı sınırında yanında kaldığım bir Moğol aile sayesinde günlük yaşantılarını deneyimleme şansını yakalıyorum. 

Sabah erken kalkıp kırlarda koyun otlatıyorum, akşam da aile ile birlikte süt sağıyorum, gece yıldızları ve samanyolunu eksiksiz görmenin keyifini çıkarıyorum. İki gün boyunca doğanın yavaş ve sakin ritmine ayak uydurmaya çalışıyorum. Doğayla iç içe olmaya alışkın bünyeler için 2 günlük köy hayatı biraz sıkıcı gelebilir. Ancak ruhunuzun dinginleşmesini istiyor, doğayla kopan bağımızın yeniden bir araya gelmesini istiyorsanız Moğolistan tam da size göre.

Yazı ve Fotoğraflar: Didem Mollaoğlu
İletişim: [email protected]
İnstagram: didemmollaogluWeb: www.gezizone.blogspot.com.tr