Lesotho

Lesotho ya da resmi adı ile Lesotho Krallığı, Afrika kıtasının güneyinde yer alan bir ülkedir. Ülke topraklarının tamamı Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları ile çevrilidir. 1868 yılından Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını kazanıldığı 1966 yılına kadar Basutoland olarak adlandırılan ve parlamenter monarşi ile yönetilen ülkenin başkenti Maseru'dur. Ülke ismi olan Lesotho 'Sotho dilini konuşan insanların ülkesi' anlamına gelmektedir. Bağımsızlığın kazanıldığı 1966 yılına kadar kullanılan isim olan Basutoland ise Basotoluların yaşadığı ülke anlamına gelmekteydi.

Lesotho, Afrika kıtasında yer alan küçük ülkelerden biri konumundadır. Ülke yüz ölçümü açısından 54 Afrika ülkesi içerisinde 42. sırada yer almaktadır. Dünya üzerinde San Marino ve Vatikan dışında ülke topraklarının tamamının bir ülke ile paylaşıldığı üçüncü ülke konumunda olan Lesotho, komşusu Güney Afrika Cumhuriyeti ile 909 kilometrelik sınırı paylaşmaktadır. Bu özelliği ile denize de çıkışı olmayan ülke, yüksek rakımlı yükseltilerin ülke topraklarının büyük bölümünü kapladığı için Gökyüzündeki Krallık (The Kingdom in the Sky) olarak da adlandırılmaktadır.

Afrika kıtasının güney bölümün en önemli su kaynaklarından olan Oranje ve Kaledon Nehirlerinin çıkış kaynakları Lesotho'da bulunmaktadır. Ülke içerisindeki birçok nehir gibi bu nehirler de derin kanyonlar oluşturmaktadır. Bazalt kayalıkların bittiği noktalarda oluşan şelalelere çok sık rastlanabilmektedir. Semonkong yerleşim alanına yakın bir konumda bulunan ve Afrika'nın güney bölümünde ki en uzun ikinci, kesintisiz akışı nedeniyle de en uzun şelalesi konumunda olan Maletsunyane Şelalesi, 192 metrelik yükseklikten aşağıya doğru akmaktadır. Yaylalardan yüksek dağlık kesimlere geçişte yumuşak kumtaşından oluşması, artan nüfus yoğunluğunun da etkisi ile sık bir biçimde erozyonlara neden olabilmektedir. Ülke topraklarının sadece yüzde 11'i tarımsal faaliyetlere uygunluk gösterebilmektedir.

Ülke genelinde hemen hemen hiç ağaç bulunmamaktadır. Az sayıda bulunan ağaçlar ise genellikle korunaklı vadilerde ve tarlalarda yetişmektedir. Yetişen ağaçlar ise büyük oranda okaliptüs, akasya ve daha çok köylerde gözlemlenen şeftali ağaçlarıdır. Ülkenin daha yüksek noktalarında, nehir vadilerinde söğüt ağacı da görülebilmektedir.

Lesotho'da yaban hayatı daha çok küçük hayvanlar belirlemektedir. Ülke genelinde vahşi ortamda yaşayan en büyük memeli hayvan karaca antilobudur. Bunun haricinde leylek, balıkçılgiller, akbaba türünün az rastlanan bir türü olan “sakallı akbaba” gibi büyük kuş türlerinin yanı sıra, dokumacı kuşlar ve nektar kuşu gibi küçük kuş türleri de ülkede sıklıkla gözlemlenmektedir. Bunların haricinde çeşitli yılan, amfibi, balık ve böcek çeşitleri de ülke sınırları içerisinde görülmektedir.

Ülke genelinde evcil havyan olarak büyükbaş sığırların yanı sıra at, eşek, keçi, koyun, tavuk, köpek ve kedi bulunmaktadır. Lesotho sınırları içerisinde 1830'lu yıllarda su aygırı, zebra, deve kuşu ve az da olsa aslan gözlemlenebilmekteydi.

Ülkenin başkenti Maseru'dur. Lesotho en üst idari yapı olarak kendi içerisinde 10 adet ilçeye ayrılmış durumdadır: Berea, Butha-Buthe, Leribe, Mafeteng, Maseru, Mohale’s Hoek, Mokhotlong, Qacha’s Nek, Quthing, Thaba-Tseka. Ülkenin en büyük şehri aynı zamanda başkent de olan Maseru'dur. Ülke nüfusunun %13'ü Maseru ve çevresinde yaşamaktadır.

Afrika kıtasının güneyinde yer alan ülkenin topraklarının tamamı Güney Afrika Cumhuriyeti toprakları ile çevrilidir.

Türkiye’den Lesotho’ya direkt uçuş bulunmamaktadır. Güney Afrika ülkesine uçarak oradan ülkeye geçebilirsiniz.

Kışların oldukça sert geçtiği Lesotho’ya gitmek için uygun dönem ülkede yaz aylarının yaşandığı Kasım-Mart dönemidir. Ancak yıllık yağışın büyük bir kısmı bu dönemde düşmektedir. Nisan ve Mayıs yağışların en az düştüğü sıcaklıkların ise henüz çok azalmadığı dönem olarak tercih edilebilir.

Ülke nüfus yapısının homojen bir yapıda olması sebebiyle kültür, gelenek ve göreneklerde, Basotho topluluğun kültür, gelenek ve görenekleri ağır basmaktadır. Afrika kıtasının birçok ülkesinde olmayan bir şekilde dağlık alanlarda hayatlarını sürdüren Basotholular, yaşam biçimlerini bu şartlarada uygun olarak şekillendirmişlerdir. Ülkede var olan ulusal kültür, tıpkı ulusal dil gibi SeSotho olarak adlandırılmaktadır.

SeSotho kültürünün merkezini köyler oluşturmaktadır. Her bir köyün reisi konumunda olan, “Morena” olarak adlandırılan ve o bölgenin şefine bağlı olan liderleri bulunmaktadır. Her köyde var olan ve yuvarlak olduklarında “Rondavels” olarak adlandırılan ve kullanımına göre mutfak, depo ya da uyku kabini olarak yapılan kulübeler köylerin özelliklerindendir. Bu kulübelerin etrafında Basotholuların kendi şahsi tüketimleri için mısır, buğday ve fasulye ekimini gerçekleştirdikleri tarlaları bulunmaktadır. Tarlaların aileler arasında paylaşımı köy reisi tarafından yapılmaktadır. Lesotho kültürünün en önemli hayvanını ise Midilli atları oluşturmaktadır. İlk olarak 19.yüzyılda Cape Kolonisi bölgesinden getirilen midilli atları, günümüzde dağlık arazilerde yük taşımacılığında kullanılmaktadır.

Geleneksel köy kültürünün aksine şehirlerde nüfus Avrupa kültürüne göre yaşamlarını sürdürmektedir. Özellikle başkent Maseru ve üniversitede geleneksel değerlerden sapmalar gözlemlenebilmektedir.

Ülke mutfağı Afrika gelenekleriyle İngiliz mutfağının birleşiminden oluşur. Ayrıca ülke, dört taraftan kendisini çevreleyen Güney Afrika Cumhuriyeti’nin de mutfağından etkilenmiştir. Pek çok ortak yemek pişirme pratikleri ve tarifleri vardır. En temel malzemeler patates, deniz ürünü, pirinç ve sebzedir. Mısırlı yemekler ve lapalar da tüketilir. 
 

Lesotho festivalleri genellikle Hristiyanlık ve yerel kültür üzerine odaklanır. Ülkenin siyasi tarihinden önemli aşamaların kutlandığı festivaller de vardır. Tüm kutlanan etkinlikler içinde en muazzam olanları Mart ayında kutlanan ve ülkenin kurucusunu anan Kral Moshoeshoe Günü ve Eylül veya Ekim ayında başkentte gerçekleştirilen Morija Sanat ve Kültür Festivali’dir.

Moshoeshoe Doğumgünü (11 Mart)

Kutsal Cuma

Paskalya

İşçi Bayramı (1 Mayıs)

Afrika Günü (25 Mayıs)

Kralın Doğumgünü (17 Temmuz)

Bağımsızlık Günü (4 Ekim)

Noel (25-26 Aralık)

*Yanında tarih belirtilmeyen tatillerin günü yıla göre değişmektedir.

Ülke genelinde nemli kara iklimi hüküm sürmektedir. Kış aylarının yaşandığı Haziran-Ağustos ayları çoğunlukla çok soğuk olmakta, ülkenin doğu bölümünde ki yüksek alanlarda kar yağışları yaşanabilmektedir. Kış aylarında bile güneş gün içerisinde kendini sık bir şekilde göstermekte olup, yıl içerisinde güneş yaklaşık olarak 300 gün boyunca gözlemlenebilmektedir. Yaz mevsiminin yaşandığı Kasım-Mart aylarında sıcaklık yüksek seyretmektedir. Ülkede çoğu yaz aylarında olmak üzere 100 gün sağanak yağışlar yaşanmaktadır. Ülkede yüksek rakım nedeniyle gün içerisinde çok yüksek sıcaklık farkları yaşanabilmektedir. Kışın eksi 15 derece olarak ölçülebilen gece sıcaklığının yanı sıra, yazın 30 dereceden fazla sıcaklık ölçülebilmektedir. Başkent Maseru'da yıl boyu ölçülen sıcaklık ortalaması 15 derecedir. Drakensberg Dağı gibi çok yüksek noktalarda yıl boyu süren kar yağışları yaşanmaktadır. Ülke topraklarına gerçekleşen yıllık 600 milimetre ile 800 milimetre arasındaki yağışların yüzde 85'i yaz aylarında yağmakta olup, yağışın az olduğu kış aylarında arazi alanlarında kuraklık gözlemlenebilmektedir.

1830'lu yıllardan itibaren Birleşik Krallık'ın Afrika'nın güneyini Cape Kolonisi olarak ilhak etmesi neticesinde, Boer halkı yeni bir yurt arayışı içerisine girmek zorunda kaldı. Bu zorunluluğun sağladığı kuzeye ilerleyişlerini içeren Büyük Göç esnasında, Vaal Nehri’nin geçilmesi ile karşı karşıya geldikleri Bantu toplulukları ile mücadeleye girmişlerdir. Yeni kurulan Boer Cumhuriyetleri'nden biri olan Özgür Orange Devleti'ne bağlı birliklerin Moshoeshoe hâkimiyeti altındaki toprakların iç kısımlarına girmesi sonucunda Britanya'dan yardım ve koruma talep etmiş, bu talep neticesinde 1843 yılında Moshoeshoe ile Britanya Cape Kolonisi yönetim arasında koruma anlaşması imzalanmıştır. Ancak bu anlaşma Britanya'nın diğer Boer Cumhuriyetleri ile olan ilişkilerinde sorun oluşturduğu gerekçesiyle 1859 yılında iptal edilmiştir.

1865 yılında gerçekleştirilen yeni bir saldırıda batı bölgelerinde kalan verimli topraklara sahip yüksek yaylara sahip alanlarının Özgür Oranje Devleti himayesi altına girmesini engelleyemeyen Moshoeshoe, tüm egemenliklerini yitirmek üzere oldukları bir durumda, bölgenin hâkimiyetini tamamen Boerlere vermek istemeyen Britanya’nın yardımı ile topraklarını korumayı başarmıştır. Bu yardım sonrası 1868 yılında Büyük Britanya, bölgeyi Basutoland adı ile Britanya kolonisi olarak ilan etmiştir. Her ne kadar Britanya kolonisi olsa da Moshoeshoe diplomasi zaferi elde ederek bölgesini özerk bir konumda tutmayı başarmıştır. Moshoeshoe'nin ölümünden bir yıl sonra, 1870 yılında Basutoland özerkliğini kaybederek Cape Kolonisi'nin bir bölgesi haline getirilmiştir.

1910 yılında Güney Afrika Birliği'nin kurulması ile bu birliğe dâhil olmayı tıpkı Bechuanaland (günümüzde Botsvana) ve Svaziland gibi kabul etmeyen Basutoland, ilerleyen yıllarda kentleşme ve daha iyi eğitim hizmetleri nedeniyle kraliyet sarayının etkisinin azalmasına neden olmuştur. II. Dünya Savaşı sırasında birkaç bin Basutoland askerlerinin müttefikler ordusunda yer alması ve bunun sonucunda artan bağımsızlık talepleri Basotho Congress Party (BCP) ve Basotho National Party (BNP) gibi bağımsızlık hareketlerinin oluşmasına neden olmuştur. 1959 yılında atılan ilk koloni anayasası imzası sonrası 1960 yılında II. Moshoeshoe'nun taç giyme yılında gerçekleştirilen ilk özgür seçimler gerçekleştirilmiştir. 1965 yılında gerçekleştirilen ve BNP'nin zafer ile ayrıldığı bağımsız ve özgür seçimlerden bir yıl sonra BNP ülkeyi Lesotho ile bağımsızlığına kavuşturmuştur.

Lesotho, kişi başına düşen millî gelir temel alındığında, 2003 verilerine göre %43'ü günlük bir doların altında kazanç elde eden nüfusu ile dünyanın en fakir ülkelerinden biri konumundadır. Ülke toplam gelirinin üçte ikisinin elde edildiği tarımsal alanında nüfusun yüzde 60’ı faaliyet göstermektedir. Ülke genelinde ekimi yapılan en yaygın ürün mısır olup, birçok kişi tarımı kendi şahsi tüketimi için gerçekleştirmektedir. Nüfus arasında hayvancılığın da önemli bir yer tuttuğu ülkede, nüfusun bir kısmı mevsimlik işçi olarak çalışmaktadır. Özellikle Güney Afrika Cumhuriyeti'nde bulunan madenlerde çalışan mevsimlik işçiler, Apartheid döneminin bitmesi ile iş bulma imkânlarını kaybedecek duruma gelmişlerdir.

Ülkenin 1993 yılında yeniden demokrasiyi geçişinden 1998 yılına kadar sürekli artış gözlenen ekonomik verilerde, söz konusu yıl Maseru'da başlayan iç huzursuzluk ve çatışmaların etkisi ile olumlu hava dağıtılmış, bütçe açık vermeye başlamış ve altyapıya büyük zararlar verilmiştir. Özellikle 2011 yılından sonra yüksek rakımlardan elde edilen elmasın üretilmesi ile ekonomide olumlu gelişmeler yaşanmış ve yüzde 5,2 büyüme oranı yakalanmıştır.

Lesotho, Güney Afrika Cumhuriyeti, Svaziland, Botsvana ve Namibya ile ortak para birimi bölgesini oluşturmaktadır. Rand Monetary Area olarak adlandırılan bölgede Güney Afrika Cumhuriyeti'nin para birimi Rand yerel para birimlerinin yanı sıra ortak para birimi olarak kullanılmaktadır. 1980 yılından bu yana Lesotho'da kullanılan Loti (çoğul:Maloti) 1:1 değişim oranı ile Rand ile değiştirilebilmektedir. 2011 verilerine göre yüzde 7,2 enflasyon oranına sahip ülke, ortak para birimi bölgesini oluşturduğu ülkeler ile birlikte Southern African Customs Union (SACU) yani Güney Afrika Gümrük Birliği'ni oluşturmaktadırlar.

Lesotho nüfusunun yüzde 90’ı gibi büyük bir oranı Hristiyan inancına göre yaşamını sürdürmektedir. Hristiyan dinine mensup toplulukların yarısına yakını Katolik mezhebine, yüzde 40'ı Protestan mezhebine göre dini gerekliliklerini yerine getirirken, yüzde 10'luk bir kesim ise yerel Afrika Hristiyanlığına inanmaktadır. Ülkede geri kalan yüzde 10’luk nüfus ise Afrika doğa dinlerine inanmakta olup, çok az kişi de İslamiyet'e ve de Hinduizm'e inanmaktadır.

.Ülkenin Sesotho ve İngilizce olmak üzere iki adet resmi dili mevcuttur. Ülke nüfusunun yüzde 99 gibi yüksek bir oranı Sesotho dilini ana dili olarak konuşulurken, İngilizce Birleşik Krallık sömürge döneminden kalan bir miras olarak resmi dile ilave edilmiştir. Bu iki dilin haricinde çok az da olsa yerel olarak Zuluca, Xhosaca ve Sephuthi dili konuşulmaktadır.