Tsunami Nedir, Nasıl Oluşur?

Japonca’da liman dalgası anlamına gelen tsunamiyi en en basit şekilde tanımlamak gerekirse deprem ya da volkanik patlamalar sonucu oluşan devasa dalgalar serisidir diyebiliriz. Kayaya doğru gittikçe yüksekliği artan bu dalgaları harekete geçiren en önemli unsur zemin kayması, taban çökmesi gibi tektonik olaylardır.

Tsunami dalgalarının hızı ve uzunluğunda belirleyici faktör denizin derinliğidir. Dalgaların hızı derin denizlerde bir jet hızını (saatte 950 km) bulabilir; ancak suyun derinliği azaldıkça dalgaların hızı da azalır. Bu dalgaların uzunluğu ise suyun derinliğiyle ters orantılıdır. Yani denizin derinliği azaldıkça dalgaların uzunluğu artacaktır. Söz konusu bir dalgalar serisi olduğu için ilk dalgayla birlikte hareketlenme başlar. Ancak bu ilk dalga ardından gelecek dalgaların en büyüğü ve en hızlısı olmak zorunda değildir. Dalgaların uzunluğunda belirleyici bir diğer faktör de dalganın yolculuk süresidir. Dalga yol aldıkça yükselir. Tsunami sebebiyle oluşan dalganın diğer dalgalardan farkı ise su zerreciklerinin sürüklenmesiyle hareket kazanmasıdır.

Önceleri tsunami dalgaları medcezir olarak değerlendiriliyordu. Ancak zamanla bu dalgaların medcezirden daha farklı oldukları ortaya çıktı. Söz konusu dalgaların tsunami ismini alması ise 1896’da oldu. Japonya’da yaklaşık 21 bin kişinin hayatını kaybettiği Büyük Meiji Tsunamisi’den sonra ülke bu isimle yardım çağrısında bulundu. Konuyla ilgili farkındalığın bu dönemde yükselmesi sebebiyle felaket tüm dünyada tsunami olarak anılmaya başlandı ve öyle devam etti.

Kayaya vurduğunda büyük hasarlar doğuran tsunami, dünyanın farklı yerlerinde şimdiye dek binlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan felaketler doğurmuştur. Bu sebeple özellikle okyanus kıyısındaki ülkeler için önemli bir tehdittir. Nitekim tsunamilerin yüzde 80’i de Pasifik Okyanusu’nda gerçekleşir.

Tsunami dalgalarının denizaltı depremlerden kaynaklandığını savunan ilk kişi Yunan Tarihçi Tukididis’ti. Kendisi buna ‘Peleponnes Savaşı’nın Tarihi’ adlı kitabında değindi. Ancak 20. yüzyıla tsunami alanında çok fazla araştırma yapılmadı. Günümüzdeki tsunaminin oluşumuna ve nasıl önlenebileceğine dair araştırmalar devam ediyor.

Tsunami nasıl oluşur?

Oluşum Evresi: Okyanus tabanındaki yer kabuğu kırılarak zelzele oluşur. Bunun sonucu olarak okyanus veya deniz suyunun dengesi bozulur ve su kütlesi hareketlenir.
Yayılma Evresi: Meydana gelen dalgalar açık denizlerden kıyılara dosdoğru süratle yayılır.
Sel – Tufan Evresi: Karalar, kıyılardaki yerleşim alanları, tesisler, limanlar su altında kalır.