Siyah İnsanların Sahili: Zanzibar

Dar Es Salaam’dan Coastal Aviation ile yaklaşık 15 dakikalık keyifli bir uçuş sonrası Zanzibar’a ulaşıyoruz. Uçaklar yaklaşık 10 – 12 kişilik ve alçaktan uçuyor. Dolayısı ile hem tepeden kuşbakışı Dar Es Salaam’ı hem de Zanzibar’ı izleyebiliyoruz.

Zanzibar bembeyaz kumsalları, turkuaz rengi denizi ve adayı süsleyen coconat ağaçları ile bizleri selamlıyor. Ada ve çevre adaları çevreleyen mercan kayalıkları sayesinde dalgalar adanın açıklarında kırılıyor. Bu da adaları çevreyeyen beyaz bir hare oluşturuyor.

Dar Es Salaam’dan Zanzibar’a ulaşmanın tek yolu şüphesiz ki uçuş değil, isterseniz hızlı deniz otobüsü ya da gemi ile de Zanzibar’a ulaşmak mümkün. Yolculuk hızlı deniz otobüsü ile 2 saat, gemiler ile 4-6 saat arasında sürüyor. Vapurun ücreti yaklaşık 30 dolar, hızlı deniz otobüsü ise 70 dolar civarında. Gemilerde sınıf farkı var. İçeride klimalı salonda oturursanız fiyat farklı, dışarıda oturursanız fiyat farklı.

Zanzibar’da iskeleye yanaştığınız gibi önce Zanzibar pasaport ve gümrük kontrolünden geçmeniz gerekli. Çünkü burası iç işlerinde serbest ama dış işlerinde Tanzanya’ya bağlı bir toprak parçası. Ana ada Zangibar ve Pemba Adası olmak üzere iki adadan oluşan yönetsel bölgenin başkenti ise Stone Town. Ancak iki ana ada çevresinde de çok sayıda irili ufaklı adacıklar bulunuyor.

2.643 kilometrekarelik yüzölçümüne sahip olan Zanzibar, diğer adıyla Zangibar, Tanzanya’nın 30 kilometre doğusunda Tanzanya'ya bağlı iki adadan oluşan ve özerk olarak yönetilen bir bölge. Toplam 1,1 milyon civarında nüfusa sahip olan Zanzibar’ın adı Farsça Zengibar sözcüğünden geliyor. Anlamı ise Siyah insanların sahili.

Dünyanın baharat üreticisi denilince ilk akla gelen yer olan Zanzibar, tarih boyunca bir çok medeniyetin ilgisini çekmiş. M.Ö. 12. yüzyılda Zanzibar’ı ilk keşfedip yerleşenler Mısırlılar olmuş. Ancak Mısırlılar o dönemde Zanzibar’ın dünyanın köşesinde olduğuna ve daha fazla giderlerse aşağı düşeceklerine inanıyorlarmış.

M.Ö 12. Yüzyıl sonlarından M.Ö 2. Yüzyıla kadar Zanzibar sebebi belli olmayan bir şekilde unutulmuş, terkedilmiş ve haritalardan silinmiş. M.Ö 2. Yüzyılda Fenikeliler ve Yunanlılar’ın Zanzibar’a ayak basması ile birlikte Zanzibar yeniden haritalarda yerini almış.

Ancak M.S 8.yüzyılda Araplar’ın adaya gelişine kadar yeniden unutulmuş. Bu dönemde Zanzibar’ın verimli topraklara sahip olduğuna kanaat getiren Araplar, buraya yerleşerek ticarete başlamışlar.

10.yüzyılda adaya geniş kitleler halinde gelen İranlılar, adanın gelişiminde büyük rol oynamışlar. Bu nedenle Zanzibar’ın ilk olarak Şiraz'dan gelen İranlı göçmenler tarafından kurulduğu kabul edilmektedir. İranlılar ve Araplar 15. yüzyılın sonuna kadar Zanzibar’ı Afrika’nın sayılı ticaret merkezlerinden biri haline getirmişler. Bu bölgeden fildişi, altın ve köle ihraç etmişler.

Portekizli denizci Vasco de Gama 1498 senesinde Hindistan dönüşü sonrası Zanzibar’a uğramış ve buradaki gelişmiş ticaretten ve bolluktan çok etkilenmiş. Dolayısı ile 16. Ve 17. Yüzyılda Portekizliler adada egemenliği ele almışlar. 1503 - 1698 yılları arasında Portekiz hakimiyetinde kalan ada, 1698 yılında tekrar Umman Sultanlığı’nın eline geçmiştir.

1840 senesinde Umman Sultanı Seyid Said bin Sultan El-Busaid dönemin başkenti olan Muskat’ı Zanzibar’daki Stone Town’a taşımıştır. Hatta adayı yöneten Busaid Sultan Said vatanı olan Umman’dan tüm hanedanı ile birlikte Zanzibar’a taşınmış. Bu olay adanın önemini daha da arttırmış. Dolayısıyla 19. Yüzyıl Zanzibar için en şaşalı dönem olmuş. Bu dönemde Umman sultanlığı, Somali’den Mozambik’e hatta Afrika’nın iç kesimine kadar gücünü hissettirmiş. 1856’da  yılında Seyid Said bin Sultan El-Busaid’in ölümünden sonra oğulları iktidar kavgasında tutuşmuşlar ve 6 Nisan 1861'de sultanlık , Zangibar ve Umman olarak ikiye bölünmüştür. 6. oğul seyid Mecit bin Said El-Busaid (1834-1870) Zangibar Sultanı, 3. oğul Seyid Tuvaini bin Said El-Said ise Umman Sultanı olmuştur. Bu dönemdeyaşanan ayrımcılık Umman sultanlığı’na güç kaybettirmiştir.

Bu durumdan yararlanan Birleşik Krallık 1890 - 1963 yılları arasında adaya vezirler ve valiler atayarak adayı yarı sömürgeleşmiştir. Birleşik Krallığın adadaki yönetimi ele alması sonucu adadaki arap köle ticaretine son verilmiş ve köle pazarının bulunduğu yere büyük bir kilise inşaa edilmiştir.

19 Aralık 1963 tarihinde bağımsızlık verilen ada, sultan yönetiminde anayasal krallık haline gelmiştir. Ancak 1964’te bağımsızlık için ayaklanan halk 12 Ocak 1964'de yönetimi devirmiş, 26 Nisan 1964 tarihinde Tanganika ile birleşen Zanzibar, o tarihten bu yana özerk bölge olarak Tanzanya'nın bir parçası haline gelmiş. İç işlerinde serbest, dış işlerinde Tanzanya’ya bağımlı olan Zanzibar’ın kendi meclisi, başbakanı ve kendi gümrüğü var. Ama önemli kararları Tanzanya alıyor.

Tanzanya meclisinde 5 milletvekili Zanzibar’dan seçiliyor ve mecliste 50 üye ile temsil ediliyor. Zanzibar’dan olan temsilcilerin birlik hakkında olmayan konular dışındaki tüm alanlarda yetkisi ve söz hakkı bulunuyor. Zanzibar temsilci meclisi, birliğe ilişkin bir konu olmadıkça, ülkenin genel meclisinin izni olmakdan da yasalar koyabiliyor. Yarı özerk Zanzibar ile Tanzanya arasındaki birlik, dünyada eşine az rastlanır yönetim biçimlerindendir.