Saltukluların hâkim olduğu Erzincan – Tercan’da inşa edilen Mama Hatun Türbesi; daire planlı kuşatma duvarının ortasında yer alan sekizgen kaideli, sekiz dilimli gövdeli ve iki katlı planıyla ünik bir örnektir.
Daire planlı bir kuşatma duvarının oluşturduğu avlu ortasındaki türbe ve bağımsız konumlanan kervansaray ile yakınında hamam yer alır. Yapıda kuşatma duvarının iç yüzündeki dikdörtgen planlı ve sivri kemerli mezar nişlerinde farklı boyutlardaki sandukalar ile türbenin varlığı aile mezarlığı olabileceğini düşündürmektedir.
Türbenin banisi/yaptıranı olduğu kabul edilen Mama Hatun’un kimliği ve ölüm tarihi ile ilgili olarak farklı görüşler ileri sürmekteyse de Saltuklu Sultanı II. İzzeddin Saltuk’un (1132 – 1168) kızı ve 1191 yıllarında Erzurum melikesi olduğu anlaşılmaktadır.
Kuşatma duvarının taç kapısında yan nişlerin üzerindeki yatay şeritte tek satırlık sülüs yazılı sanatçı/mimar kitabesi bulunur. Mimar kitabesinde “Ebu’n-Nema bin Mufaddalu’l-Ahval el Hilatı” olarak Ahlatlı bir mimarın (el-benna) adı geçmektedir. Külliyenin bir kadın yapısı ve dönemin önemli kültür merkezi Ahlatlı bir mimarın eseri olması oldukça önemlidir.
Türbenin dışa kapalı düzenlenen daire planlı kuşatma duvarının ön cephesinde beden duvarından yüksek tutulmuş taç kapı yer alır.
Dilimli gövdeli türbede özellikle gövdenin dilimlerini vurgulayan kaval silmeler yapının görünümüne farklılık katan uygulamalardır.
Türbe külah yüzeyinin silmelerle bezenmesi açısından Van Gölü çevresinde Ahlat, Erciş, Gevaş’ta inşa edilen örneklerle benzerlik yansıtır. Bu benzerlik kuşkusuz ki Ahlatlı mimar aracılığı ile yapıya taşınmıştır. Ayrıca kuşatma duvarının varlığı Gürcü, Ermeni gibi komşu kültür çevresindeki yapılarla da ilişkili olmalıdır.
