Gaziantep Gezi Rehberi: Müzecilik Gururumuz, Gaziantep Zeugma Müzesi

Gaziantep'e sayısız defa geldim ama bu seferki geliş amacım Zeugma Müzesi'ni yeni yerinde görmek ve dünyanın en muhteşem mozaik müzesi olan bu gurur verici müzeyi saatlerce gezmek. Müzeye şehrin her yerinden minibüsler ile ulaşım var ve şehir halkı da müzeyi sıklıkla ziyaret etmekte. Benim tavsiyem sabah erken saatlerde ziyaret etmeniz, çünkü öğleden sonra gerçekten çok kalabalık olmakta ve bu durum fotoğraf açısından sıkıntı yaratmakta.

M.Ö. 300 yılında Büyük İskender'in generallerinden 1. Seleukos Nikator, Furat Nehri'nin stratejik ve ticari açıdan önemli olan bir noktasında kendi adıyla anılacak Fırat Seleukeia'sı anlamına gelen SELEUKEIA EUPRATES şehrini kurar. Şehrin hemen karşısına ise eşinin adına Apameia adında yeni bir şehir kurar ve bu iki şehri bir köprü ile birbirine bağlar. Fakat zaman içinde Seleukeia büyür, Apameia önemini yitirir. Kommagene Krallığı'nın 4 büyük kentinden biri olan şehir, stratejik konumu nedeniyle Roma İmparatorluğu'na dahil edilir. Şehrin adı ise Zeugma olarak değiştirilir. Anlamı ise geçiş noktası-köprü demektir. Zeugma, Roma'nın doğu sınırındaki en büyük kentidir. 20.000 dönümlük bir alana yayılan kentin her köşesinde ayrı bir ihtişam göze çarpar. M.S. 256 yılına kadar bu ihtişamlı hayatı sürdüren şehir, Sasanilerin saldırısı ile yıkılır ve yağmalanır. Şehir yüzyıllarca toprağın altında kalır.

2000 yılında ortaya tesadüfen çıkarılan eserler dünyada büyük yankı yaratır. Yapılan kazılarda ikiz villalar diye adlandırılan Posedion ve Euphrates Villaları ortaya çıkarılır. Bu villalarda yüzlerce metrekare taban mozaiği, duvar resmi, Mars heykeli ve pek çok küçük eser bulunur. 9 Eylül 2011 tarihinde açılan Zeugma Müzesi her yıl binlerce yerli ve yabancı turisti ağırlamaktadır. Müze toplamda 30.000 metrekare alana kurulu. 3 kattan oluşmakta. Müzede müze kart satılıyor. Kesinlikle almalısınız çünkü 1 yıl boyunca geçerli olan bu kart ile Türkiye'de yer alan müzelerin büyük çoğunluğuna ücretsiz girebilirsiniz. Bende müze kart+ var ve sınırsız gezebiliyorum. Zeugma Müzesi ana bahçede girişte, Antik Kent'te bulunan iki tapınaktan biri olan Athena Tapınağı'nın kült heykeli Athena'nın heykeli var.

İçeriye ilk girdiğinizde ise Kommagene Kralı 1. Antiokhos'un hükümdarlığını pekiştirmek için ve yönetim planını oluşturmak amacı ile yaptırdığı, Herakles ve Helios betimli anlaşma stelleri bulunmakta. Bu stellerin benzerlerini Adıyaman-Nemrut bölgesinde de görmüştüm. Nemrut Milli Park içinde yer alan Arsemia Ören yerinde bu steller ve yazıtlar karşısında dilimi yutmuştum.

Bu stellerin hemen yanında ise çok hoşuma giden ve ufak ziyaretçilere müze ve tarih sevgisi aşılayan bir uygulama var, Zeugma Çocuk Sanat Atölyesi. Ufaklıklar hem eğlenerek mozaik yapımını öğreniyor ve bilgi alıyor hem de Zeugma Antik Kenti'ni konu alan filmi izleyebiliyor. Bu uygulamayı Mardin'de de Mardin Müzesi bahçesinde görmüştüm. Çok ilginç, İstanbul'da henüz böyle bir uygulama sunan bir müze görmedim.

Müzeden içeri girdiğinizde ve yürümeye başladığınızda ise başka bir güzellik sizi karşılamakta; Zeugma Antik Kenti'nden getirilen 5 adet havuz mozaiği var ve su üzerine hologramla yansıtılıyor bunlar, gerçekten muhteşem bir görsellik sunuyor ziyaretçilere. Ben yaklaşık 20 dakika boyunca çakılı kaldım yerimde ve gözlerimi alamadım. Müze o kadar güzel dizayn edilmiş ve tasarlanmış ki gerçekten ülkemizde yer alan müzelerin baş tacı ve gezilmesi muhteşem zevkli bir yer olmuş. Girişte ve 2. katta yer alan dokunmatik kiosklar ile mozaiklerin tarihçesi, kazı alanı ve konumları sunuluyor ziyaretçilere.

Müze 3 katlı demiştim, bodrum katında hamam mozaikleri sergileniyor ama içeri giremiyorsunuz, sadece giriş kattan fotoğraf çekebiliyorsunuz ya da 1. kattan bakabilirsiniz. Giriş katta ise Posedion ve Euphrates Villaları Mozaikleri var, 1. katta ise ZAP 2000 kurtarma mozaikleri ve DÜNYACA MEŞHUR ÇİNGENE KIZI MOZAİĞİ sergilenmekte.

Müzede herkesin deli gibi görmek istediği ve uzun kuyruklar oluştuğu diğer muhteşem eser ise bronzdan yapılmış Savaş Tanrısı Mars heykeli. 2000 yılında Posedion Villası içinde, kiler olarak kullanılan bölümde yiyecek küplerinin altında gizlenmiş olarak bulunan bu muhteşem heykel 1.52 cm boyunda. M.S. 256 yılında ani gelişen Sasani saldırısından korumak için buraya gizlendiğini söylüyor yetkililer. Mars heykeli sağ elinde mızrak, sol elinde ise kıvrık dallı çiçek tutuyor ve gözlerinde ise bir kızgınlık ifadesi var. Muhteşem bir eser…

En sonunda ise heyecanla göreceğim ÇİNGENE KIZI mozaiği… 2.katta özel bir odada sergileniyor. Bu oda, labirent şeklinde yapılmış ve içerisi zifiri karanlık. İçeriye sadece 2 ziyaretçi alınıyor. Sonra onlar çıkıyor, diğer 2 kişi alınıyor. İçerde daima bir güvenlik görevlisi bulunuyor. Sadece loş bir spotun yansıtıldığı o muhteşem mozaik, Çingene Kızı size tebessümle bakıyor. Büyüleyici, aklım almıyor, nasıl bu ifade verilebilir mozaiklerle, nasıl bir eşsiz çalışma bu…

Bugüne kadar gezdiğim, ülkemizde yer alan müzelerden ilk üç müze sırasıyla; İstanbul Arkeoloji Müzesi, Zeugma Müzesi ve Mardin Müzesi. Beni o kadar etkileyen ve saatlerce kaldığım bu 3 müze; konumları, yerleşkeleri, planlama ve sergi düzenekleri ile gerçekten tartışılmaz en iyiler. Temizlik, müze görevlilerinin tecrübe ve sıcakkanlılığı ile de ilk üçte yer almakta benim listemde.

Aşağıda tek tek resimlediğim Zeugma mozaiklerini görebilir ve öykülerini okuyabilirsiniz. Müze gezisi sonrasında müze bahçesinde yer alan kafede günün yorgunluk kahvesini içtim ve notlarımı aldım.

ZEUGMA MOZAİKLERİ

Çingene Kızı Mozaiği

Zeugma Antik Kenti'ndeki Menad Villası olarak adlandırılan villanın taban mozaiği. 1998 yılında bulunmuş. M.S. 2. yüzyılda yapılmış. Gözleri 360 derece etrafına bakabilmekte. İlk bulunduğu zaman kimliği konusunda bir karara varılamamış ama sonraki incelemelerde başının yanındaki asma filizlerinden dolayı Dionysos'un şenliklerinde yer alan Menadlar'dan biri olduğu anlaşılmış ve Çingene Kızı Menad olarak adlandırılmış.

Metiokhos ve Parthenope Mozaiği

227*257 cm. Zeugma villaları taban mozaiklerinden biri. Erken Roma dönemine ait. 1993 yılında bulunmuş. Mozaikte yer alan orta kısımlar eser kaçakçıları tarafından çalınmış. 2000 yılında çalınan parçaların ABD'nin Houston kentinde Rice Üniversitesi Menil koleksiyonunda olduğu saptanmış ve Kültür Bakanlığı girişimiyle ülkemize iadesi yaptırılmış.

Okeanos ve Tethys Mozaiği

Zeugma kentinde Okeanos Villası diye adlandırılan villanın havuz taban mozaiği. 384*240 cm. Erken Roma dönemi. Kainata hayat veren evrensel ırmağın tanrısı Okeanos ve denizin verimliliğini simgeleyen eşi Tetis'in büstü, çevrede ise yunuslara binen Eroslar ile oltasıyla balık avlayan Çoban Tanrısı Pan bulunmakta.

Pasiphae ve Daidalos Mozaiği

648*917 cm. Yaklaşık 60 m2 olan bu mozaik en büyük mozaiklerden biri olup, çok zengin bir kompozisyona sahiptir. Mozaikte yer alan evlerin görselliği Zeugma Antik Kenti'nde olan zengin mimari yaşamı gösteren dünyadaki tek örnektir.

Akratos Mozaiği

Akratos ve Euphrosyne klineye oturmuş, tanrısal içkiyi içmekteler. Ellerindeki bereket boynuzu ile tasvir edilen mozaik 1998 yılında bulunmuş ve M.S. 3. yüzyıl yapımı.

Europhe'nin Kaçırılışı Mozaiği

470*320 cm. M.S. 2. yüzyıl yapımı. Tanrı Zeus'un boğa kılığına girerek, deniz kenarındaki bahçelerin birinde arkadaşları ile çiçek toplayan ve çok güzel bir kız olan Europa'yı kaçırması tasvir edilmiş.

Posedion Mozaiği

561*1054 cm boyutlarında ve bu alandaki en büyük taban mozaiklerinden biri. Bu mozaiğin en büyük özelliği, havuz tabanında 3 boyutlu ve hareketli görünmesini sağlayan cam hamurundan yapılması. Bu tekniğin yapılışı bugün bile açıklanamıyor.

Dionysos-Ariadne'nin Düğünü Mozaiği

758*384 cm. Erken Roma Dönemi. 1998 yılında bulunan ve o yıl teşhir edildiği yerden büyük bir bölümü çalınan mozaiğin parçaları bugüne kadar bulunamamış. Eksik parçalar ışık oyunu ile mozaiğe yansıtılmış ve bir bütün olarak tasvir edilmesi sağlanmış.

Euphrates Mozaiği

480*165 cm. Erken Roma Dönemi yapımı. M.S. 2. yüzyıl yapımı. Havuzlu villada taban mozaiği olarak bulunmuş.

Satyros ve Antiope Mozaiği

562*647 cm. En büyük özelliği; bu kadar büyük boyutta olan bir mozaikte küçük panolar halinde hayvan betimlenmeleri yapılmış.

Kahvaltıdaki Kadınlar Mozaiği

460*570 cm. M.S. 2. yüzyıl yapımı. Çok yüksek kalitede yapılmış olan bu mozaik, bulunan en iyi korunmuş mozaiklerden biri. Aşağıda yazan yazı mozaiği yapan ustanın adı Zozimos, üstteki yazıda ise Kahvaltı Sofrası yazmakta.

Aşil Mozaiği

321*326 cm. Savaşçı Tanrı Aşil'in Truva Savaşı'na götürülüşü tasvir edilmiş. Figürlerin çapraz işlenişi, çevresinin dalga motifi ile çevrili olması, üzerinin de yaklaşık 15 cm derinliğinde su ile dolu olması, döneminde figürlerin hareketli görünmesini sağlamıştır. Mozaiğin ortasında yer alan fıskiyeye, mozaiğin altından gelen kurşun boruların içinden su gelmekteymiş.