- 1 view
Dünyada eşi benzeri olmayan Kasteller Gaziantep’te, birçok işlevi olan yapılar olarak inşa edilmiştir. Sadece Gaziantep’te bulunan Türk mimarisinin bu eşsiz yapıları, kısmen ya da tamamen yer altında bulundukları için uzun yıllar dikkatten kaçmış ve sanat tarihi terminolojisi içinde yer alamamışlardır.
Kastel Nedir?
Dilimize Arapçadan geçtiği tahmin edilen kastel sözcüğü, suyun yer altında bölümlere ayrıldığı yer anlamına gelmektedir. Kasteller halkın ortak kullanımı için yapılmış, birleşik kaplar ilkesi ile çalışan ve birbirine temiz su kanalları ile bağlı, halka açık ücretsiz yıkanma alanlarıdır.
Kastellerin Özellikleri
Gaziantep halkı, buldukları suyun buharlaşma ya da başka bir nedenle kaybolmasının önüne geçmek amacıyla, yerin altında “Livas” adı verilen su kanalları açmışlardır. Böylece sular belli bir merkeze toplanmış (Suburcu) ve buradan Gaziantep’e dağıtılmıştır. Evler de livaslar üzerine yapılmış ve bu evlerden livaslara kuyular açılmıştır. Bu livaslar sadece su ihtiyacını karşılamak değil, erzakların suyun içine sarkıtılması yöntemiyle, yaz mevsiminde yiyeceklerin bozulmasını önlemek amacıyla da kullanılmıştır. Cami altlarından geçen su kanallarının uygun bölgelerine 30-40 merdivenle inilen ve adına Kastel denilen mağaralar, bu su kullanım merkezlerinin işlevini daha geniş bir alana yaymıştır. Kastellerin içinde tuvaleti, banyo alanı, dinlenme, abdest alma yerleri, kadınların yün ve çamaşır yıkama alanları ile namaz kılma bölümleri yer almaktadır.
Kastel Gaziantep
Kastel Gaziantep şehrinin zengin ve uzun tarihinin en önemli geleneklerinden biridir. Gaziantep Kastelleri şehir merkezinden geçen Alleben Deresi’ne rağmen, tarih boyu su kaynakları açısından fakir bir şehir olan Gaziantep şehri için hayati öneme sahiptir. Ata yadigârı ve su mimarisinin eşsiz örneklerinden olan kastellerin 5-6 tanesi çeşitli nedenlerle yok olmuş, 6 tanesi ise günümüze kadar varlığını sürdürmüştür. Bunlar Pişirici Mescidi ve Kasteli, İhsan Bey Mescidi ve Kasteli, Şeyh FethullahKasteli, İmam-ı Gazali Kasteli, Ahmet Çelebi Kasteli ve Kozluca Kasteli’dir.
Pişirici Mescidi ve Kasteli: 13. yüzyıla tarihlenen yapı, Gaziantep’in en eski kastelidir. Yapılış amacı evlerin su ihtiyacını karşılamaktır. Temiz su ile kirli su, birbirinden ayrı haznelerde akmaktadır. Kesme taştan yapılmış Pişirici Kasteli’nin sivri kemerli açıklıklarına, hela bölümü yerleştirilmiştir.
İhsan Bey Mescidi ve Kasteli: Plan ve mimarisiyle 16. yüzyılda inşa edilen Kozluca Kasteli ile benzerlik göstermektedir. Girişi İhsan Bey (Esembek) Camii avlusundandır. 25 merdivenle inilen alt katta, havuz ve livas hatlarına ulaşılan ana mekân bulunmaktadır. Kısmen oyma, kısmen de kesme taştandır. 2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir.
Şeyh Fethullah Kasteli: 1563 yılında yapılmıştır ve Şeyh Fethullah Camii Kasteli olarak bilinmektedir. Su mimarisinin eşsiz örneklerinden biri olarak kabul edilen bu kastel, Şeyh Fethullah Camii’nin avlusunda yer almaktadır.
İmam-ı Gazali Kasteli: İmam-ı Gazali’nin inzivaya çekildiği rivayeti nedeniyle kutsal bir mekan haline gelmiş olan kastele, 40 basamakla inilmektedir. “Hamam Gazel” adlı bir havuzu bulunmaktadır. Aşağıya doğru inen mağara kayalardan oluşan İmam-ı Gazali Kasteli’nin havuz kısmının üzerinde, yukarıya dopru bir açıklık mevcuttur. Ancak bu alan insanlar düşmesin diye kapatılmıştır.
Ahmet Çelebi Kasteli: Medrese, cami ve kastel olarak sıralanan eserin kurucusu, Peygamber soyundan gelen Hacı Osman oğlu Şeyh Ramazan Efendi’dir. Ahmet Çelebi Camii’nin bahçesinde bulunan kastele, 12’si kesme taştan, 32’si de kayaya oyma 44 merdivenle inilmektedir.
Kozluca Kasteli: 16. yüzyılda inşa edilmiştir. Eskiden bulunduğu yerde bir mescit olduğu ve kastelin de bu mescidin su ihtiyacını karşılamak için yapıldığı belirtilmektedir. Kastelin kuzeyindeki merdivenle avluya inilmektedir. Kazı ve temizlik çalışmaları sırasında, bu alanda pişmiş topraktan yapılmış künklerle akaçlamanın yapıldığı livaslara rastlanmıştır.
Kasteller Nerede?
Gaziantep Kastelleri şehrin farklı bölgelerinde yer almaktadır.Şeyh Fethullah Camii Kasteli, Gaziantep’in Kepenek mahallesindedir. Pişirici Kasteli, Gaziantep’in merkez ilçesi Şahinbey’de Suyabatmaz Mahallesi’nde, Pişirici Sokağı ile Müftü Sokağı’nın kesiştiği yerdedir. İmam-ı Gazali Kasteli, Yazıcık Mahallesi İmam Gazali Sokağı’ndadır. Ahmet Çelebi Kasteli Ulucanlar Mahallesinde, Kozluca Kasteli Kozlu Camii’nin güney batısında, İhsan Bey Kasteli ise Şehitler caddesi üzerinde yer almaktadır.
Kastellere Nasıl Gidilir?
Gaziantep Kastellerinin hemen hepsi şehrin merkezine, merkez ilçe Şahinbey’e ve Bakırcılar Çarşısı yakınlarına konumlanmış durumdadır. Bu nedenle özel aracınızla da otobüs ya da uçakla gitseniz, aracınızı bir otoparka bıraktıktan sonra, merkeze ulaşmalı ve kastellerin haritadaki konumuna göre toplu ulaşım araçlarını kullanmalısınız. Gaziantep’e Türkiye’nin her ilinden otobüs, büyükşehirlerinden de uçak seferi bulunmaktadır.
