Genç Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yıllarında sanayide gelişim mayasını tutturan Uşakgünümüzde farklı endüstri dallarında Türkiye’nin en başarılı illerinden biri olmuştur. Uşak; dericilik, seramik sanayi, halı - battaniye dokumacılığın adeta beşiğidir.
Uşak halıları sadece ülke çapında değil dünyaca ünlüdür. Uşak halısının moda yolcuğunu başlatan Osmanlı Dönemi’ndeki kapitülasyonlardır, Bölgeye akın eden Avrupalı tacirler rengârenk ve özgün Uşak halılarını Avrupa saraylarına ulaştırmış, dönemin ressamlarının ilham kaynağı Uşak halılarının motifleri olmuştur.
Anadolu’da dokuma sanatı ilk çağlarda Lidya ve Frigyalılar döneminde başlamıştır. O dönemde bölgede yetişen hayvanların kaliteli yünlerinin olması nedeniyle, yünleri değerlendirmek için iplik yapılır ve havlu dokuma başlar.
Dokuma sanatı Türk aşiretlerinden Selçuklular ile Anadolu’ya yerleşir. Dokumacılık önceleri Türk toplumunda geleneksel olarak dokunan özel çeyiz eşyasıdır. Kalitesi ve özgün renkleriyle Uşak halısı evladiyeliktir yani ölüm sebebiyle miras olarak paylaşılan özel bir nesnedir. Türklerde ölümden sonra ölü için camiye halı serilmesi geleneği vardır. Uşak halısı bu geleneğe göre en pahalı ve en makbul sayılan halıdır.
Uşak ve yöresi 15. yüzyıl erken Osmanlı dönemi halılarının yaratıcısı ve Osmanlı dönemi halıcılık merkezi olmuştur. Ülkede 1500’lü yıllarda başlayan kapitülasyonlar sonucu ülkeye gelen elçilere Osmanlı sınırları içerisinde ticaret yapma hakkı tanınır. Böylece halılar yurt dışında kendini gösterir. Avrupa’daki seçkin aileler ünlü ressamlara tablolarını yaptırırlarken Uşak halılarını duvarda, yerde ve masada dekor olarak kullanırlar. Hans Holbein ve LorenzoLotto gibi ünlü ressamların tablolarında yer alan halılar ressamların adlarını almıştır. Bunlara Lotto ve Holbein denmiştir.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde Uşak halıları büyük önem kazanmıştır. O dönemde Azerbaycan’dan getirtilen dokuma ustaları Uşak’a özgü halıları yeni tarzlarla dokumaya başlamıştır. Uşak halısının her metrekaresinde yaklaşık 90 bin ilmek bulunur. Halıların özelliklerini kaybetmemesi için Anadolu müftüleri görevlendirilmiş ve dokumalar kontrol altında devam etmiştir. Desenler nakkaşlar ev süsleme sanatçıları tarafından tasarlanarak saray halıları adını almıştır. Osmanlı saraylarından Avrupa şatolarına, camilerden kiliselere kadar yayılan Uşak halısı sadece bir halı değil saygınlık sembolü olan bir efsanedir. Uşak Kent Tarih Müzesi’ne giderseniz Uşak halısından ilham almış dünyaca ünlü pek çok ressamın eserinin replikasını görebilirsiniz.
O dönemin saraylı ve soylularının bir Uşak halısına sahip olmayı ne kadar önemsediklerini yapılan resimlerinde mutlaka Uşak halısı kullanmalarından anlayabiliyoruz.
Tarihî Uşak halıları bugün birçok müzede sergilenmekte. Yurt dışına çıktığınızda şu müzelerde Uşak halılarını görürseniz şaşırmayın;
- Paris Louvre Müzesi
- Floransa Bardini Müzesi
- New York Metropolitan Sanat Müzesi
- Philedelphia Müzesi
- Londra’daki Victoria ve Albert Müzesi
- National Gallery of Art
- Budapeşte Milli Müzesi
- İstanbul Türk ve İslam Eserleri Müzesi
- Berlin İslami Sanatları Müzesi
- Metropolitan Ulusal Kuveyt Müzesi
- İstanbul Vakıflar Halı Müzesi
- Konya Mevlana Müzesi
Uşak halısını moda yolculuğunda sadece saraylarda, soylu ailelerin evlerinde ya da müzelerde değil Hollywood filmlerinde bile görebilirsiniz. Size Hollywood filmlerinden bir kopya verelim bakalım Uşak halısının konuşulduğu repliği bulup paylaşacak mısınız; The Blind Side, oyuncular Quinton Aaron, Sandra Bullock, Tim McGraw…
Bir sanat eseri olarak tarihe imzasını atan, kültürel mirasımız el dokuma Uşak halısının dünya pazarında eski bilinirliğini artırmak; gelecek yüzyıllara sanatsal bir miras bırakmak amacıyla tekstil alanında 2000’li yıllarda bir ilerleme kaydedilmiş ve yeniden fabrikalarda Uşak iplikleri üretilmeye başlanmış. Yıllara meydan okuyan dayanıklılığı ile sanat tarihine imzasını atan Uşak halısı yıllar geçmesine rağmen koruduğu sağlam yapısını natürel yün halı ipliğinden almakta.
Bu doğrultuda ihraç edilen halı ve kilimler Türkiye’de el dokuma halı sektöründe faaliyet gösteren çeşitli firmalara hizmet vererek, kalitede sürekliliğin takibi yapılmakta. Uşak’ta Belediye’nin özellikle kadın istihdamını artırmak ve kültürel değerleri korumak için açmış olduğu Dokur Evi birbirinden güzel halıların üretildiği ve sergilendiği bir mekân.
Aynı şekilde Uşak ilçelerinde çok daha yaygın olan Uşak kilimlerinin tanıtımı için Uşak Kilim Evi kent merkezinde ziyaretçilere açılmış. Geleneksel motiflerin yanı sıra modern sanat akımlarının kilim desenine dönüşümünü keyifle izleyeceğinizi söyleyebilirim.
Uşak'la ilgili detaylar için şu yazıma göz atın! https://gezimanya.com/GeziNotlari/ilkler-sehri-usak
