İstanbul’u simgeleyen yapılardan Rumeli Hisarı, kentin ele geçirilmesinde hayati rol oynadığı gibi, Boğaziçi siluetinde vazgeçilmez bir yeri olan, üstün estetik değere sahip bir başyapıt. Sarıyer ilçesinde, adını verdiği semtte yükselen yapı tarih boyunca Yenice Hisarı, Yeni Hisar, Boğazkesen Hisarı gibi isimlerle de anıldı.
Anadolu yakasında, Yıldırım Bayezid’in (1360-1403) inşa ettirdiği Güzelce Hisar’ın -sonradan Anadolu Hisarı adını alacaktır- karşısına II. Mehmed (1432-1481) tarafından yaptırılan yapıyla, Boğaziçi’nin yklaşık 660 metrelik en dar yeri kontrol altına alınmış oluyor ve kuşatma sırasında Karadeniz’den Bizans’a gelecek yardımın önü tamamen kesilmiş oluyordu.
İnşaat hazırlıklarına 1451 kışında başlandığı ve 1452 baharında bitirildiği biliniyor. İddia edildiği gibi, yapının projesinin padişah tarafından çizilmiş olması tamamen akla yakın dursa da topografinin son derece rasyonel biçimde değerlendirilmesiyle ortaya çıkan hisarın, yukarıdan bakıldığında Arapça Mehmed yazısını gösterecek şekilde özel olarak tasarlanmış olması, hiç de makul bir varsayım değil. Güneybatıdaki kulenin Zağanos Paşa nezaretinde yaptırıldığı, üzerindeki kitabeden kesin olarak biliniyor. Kuzeybatıdaki kule Saruca Paşa’ya, kıyıdaki kule ise Halil Paşa’ya ithaf ediliyor.
Dört ayda bitirildiği söylenen yapı tamamlandıktan sonra Firuz Ağa komutasında 400 kişilik güç hisara yerleştirilerek göreve başladı ve fetihte önemli bir rol oynadı. Daha sonra stratejik önemini kaybeden Rumeli Hisarı, Osmanlı dönemi boyunca hapishane olarak kullanıldı.
Saruca Paşa, Halil Paşa ve Zağanos Paşa burçları en büyük burçlar olarak Rumeli Hisarı’nın üç köşesini belirliyorlar. Yapıda toplam 13 büyüklü küçüklü burç yer alıyor. Hisar avlusunun ortasında bir de Fatih tarafından vakfedilen bir cami bulunuyordu.
Yapı, 1509 İstanbul depreminde büyük zarar gördü, ama hemen onarıldı. 1746’da çıkan yangında ise ahşap kısmı harap oldu ve III. Selim (1789-1807) döneminde bir kez daha onarıldı. Zamanla hisarın kulelerini örten ahşap külahlar yıkıldı. Kale içi küçük ahşap evlerle doldu. 1953’te, kale içindeki ahşap evler kamulaştırılarak yıkıldı ve restorasyon gerçekleştirildi. Rumeli Hisarı günümüzde müze olarak hizmet ediyor ve konser, tiyatro gibi çeşitli kültürel etkinliklere ev sahipliği yapıyor.
