Batman’da Gezilecek Yerler

Ne zaman kurulduğu tam olarak bilinemeyen Hasankeyf’in jeopolitik yapısı, çok eski bir yerleşim merkezi olduğuna dair ipuçları vermektedir. Bugün hala bazıları mesken olarak kullanılan çok sayıdaki mağara, insanların bu bölgeye çok eski çağlarda yerleştiklerini göstermektedir. Mevcut bilgiler, Bizans İmparatoru Konstantinos tarafından bölgeyi korumak amacıyla yaptırılan Hasankeyf Kalesi’nin MS 4. yüzyıla tarihlendiğini göstermektedir. Dicle’nin kıyısında, zamanında medreseler, rasathane, darüşşifa ve diğer eğitim kurumlarıyla bölgenin ilim ve kültür merkezi olan Hasankeyf; bugün ulaşım yolları ve ticaret merkezlerinin yer değiştirmesiyle önemini yitirmiştir. Hasankeyf, sahip olduğu zengin tarihsel yapılar nedeniyle 1981 yılında bütünüyle Sit alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Ancak GAP kapsamındaki Ilısu Barajı nedeniyle, tüm bu tarih bütünüyle sular altında kalacaktır.

Tarihin karanlık çağlarından ve insanlığın yerleşik hayata uyum sağladığı tarihten bu yana barınma ve iskân amaçlı kullanılan Hasankeyf’teki bu mağaralar, orijinal yapıları bozulmadan ve çok fonksiyonlu özelliklerini koruyarak bugüne gelmişlerdir. 4000’i aşkın olduğu tahmin edilen ve Sümerlere, Asurlulara ve Babillilere ev sahipliği yapmış olan bu mağaralara; karşı kayalıklardan birleşik kaplar esasına dayalı sifon benzeri bir sistemle, temiz su ulaştırılmıştır. Düz alanlara döşenen künkler ve kayalıklara oyulan kanallardan sonra 200 metre derinliğindeki bir vadiden geçirilmiş ve mağaralara aktarılmıştır. Fizik kanunlarına ilham olmuş pek çok su sistemini, Hasankeyf’teki su medeniyeti içinde görmek mümkündür.

Hasankeyf Ören Yeri, derin ve heybetli kanyonlardan oluşmuştur. Bu kanyonlar ise kalkerli arazi yapısının verdiği imkânlarla, sanki doğa ve insanın burada el ele vererek giriştikleri ortak bir çalışma sonucu meydana getirdikleri mağara evlerin oluşturduğu kanyonlardır. Dicle Nehri'nin menderesler çizerek aktığı binlerce yıllık süreçte oluşan dar vadiler ve sel sularının yamaçlardan akarak Dicle’ye ulaştığı bölgelerde meydana gelen derin çukurlar, eşsiz bir seyir zevki sunmaktadır.

Geleni gideni, gireni çıkanı belli olmayan mekânlar için kullanılan bu deyim, bu handan esinlenilerek oluşturulmuştur. Yüzyıllardan beri halk arasında “Yolgeçen Hanı” olarak bilinen bu bin kişilik doğal mağara, yekpare taştan yapılmış Hasankeyf Kalesi’nin altında bulunmakta ve ağzı Dicle Nehri'ne doğru açılmaktadır. Bu doğal mağaranın içinde su stoklamak için bir mahzen ve Kale'ye çıkmak için de gizli bir yol bulunmaktadır. Ulaşımın su yolları ile yapıldığı devirlerde, Dicle Nehri'nin karşı sahiline gidip gelmek için ulaşım sıralarını bekleyen insanların dinlendiği, geceye kalanların da burada yatarak sabahladıkları bir mekân olmuştur. Bugün de aynı özelliğini koruyan, dini, dili, ırkı anlaşılmayan, geleni-gideni, gireni-çıkanı belli olmayan ancak her zaman yoğun bir insan trafiğine sahne olan bu mağaraya; binlerce yıldan beri “Yolgeçen Hanı” denilmiş ve Hasankeyf’teki yaşantının vazgeçilmez bir parçası olmuştur.

Geçmişte Batman’ın Beşiri ilçesine bağlı Garzan Ovası’ndaki yerleşim birimlerinin, özellikle Hasankeyf’le olan ticari ilişkisini sağlayan Memikan Köprüsü; bu bölgeden geçen İpek Yolunu, geçit vermeyen Garzan Çayı üzerinden karşıya bağladığı için stratejik bir noktada yer almaktadır. İlk Çağdan Orta Çağın ilk yarısına kadar olan tarihi süreç içinde hizmet veren köprü, şu anda harap durumdadır.

Adına türküler yazılmış olan tarihi köprüyü, Abbasi hanedanına mensup zengin bir tüccarın yaptırdığı tahmin edilmektedir. Mostar köprüsünün ikizi olarak kabul edilen tek kemerli köprüye iki yoldan girilir. İçinde insanların dinlenmesi, yatması ve dış tehlikelerden korunması için odalar bulunmaktadır.

Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu Zeynel Bey için yapılmış olan ve Akkoyunlu Beyliği devrinden (1460-1487) kalma bir anıt mezardır. Anadolu’daki anıt mezar geleneğinin ilk örneği olan kümbetin kuzey kapısı üzerindeki kitabede “11 Ağustos 1473 yılındaki Otlukbeli Savaşında şehit düşen Bahadır Han Hasan Bey in oğlu Zeynel Bey için yapıldığı” anlatılmaktadır. Daire planlıdır ve tavanı kubbe şeklinde olup konik bir külahla örtülüdür. Gövde kısmını dıştan çevreleyen alt alta 3 sıra halindeki çinilerle yazılmış “Allah-Muhammed-Ali” yazıları, kümbetin mimari yapısına ayrı bir estetik vermiştir. Türünün tek örneği olan bu silindirik yapının mimarı, Abdurrahman oğlu Pir Hasan isimli bir zattır.