Maya Uygarlığı ve Copan Harabeleri

Honduras topraklarındaki en önemli Maya mirası olan Copan Antik kenti 5. yüzyıldan 9. yüzyıla kadar klasik dönem Maya uygarlığının merkezi olmuş.

Kızılderili Maya halkları tarafından kurulan Kolomb öncesi bir Orta Amerika uygarlığı olan Maya uygarlığı, binlerce yıl boyunca Meksika’nın güney doğusundan Honduras, El Salvador ve Guatemala’ya kadar uzanan Mezo Amerika bölgesinde hüküm sürmüştür.

Mayalar özellikle Meksika’nın güney doğusunda 5 devlet kurmuşlar: Campeche, Chipas, Guantana Roo, Tabasco ve Yucatan. 5 deevlet içinde de tarih boyunca binlerce lehçe türemiş. Bu lehçelerin bazıları ise günümüzde halen konuşulan Maya dilinin temellerini oluşturmuşlardır.

Guatemala sınırına yakın bir bölgede yer alan Copan harabelerinde yaşayan Maya uygarlığı MÖ. 600 yılında yükselişe geçmiş, MS. 250 – 900 yılları arasında ise altın çağını yaşamıştır. En zengin ve parlak dönemi ise M.S. 736 senelerine denk gelmektedir. Ancak devletler arasındaki siyasal kargaşalar sonucu M.S. 900 senelerinde Maya uygarlığı çöküş yaşamıştır. Tarihsel süreçte Maya uygarlığının var olduğu yerler İspanyol istilası yaşayarak sona ermiştir.

Eski Mayaların, astronomi, matematik, mimari ve sanat gibi birçok alanda ileri bir uygarlık düzeyinde oldukları görülmektedir.

Maya kültürünü ve yaşamını en net Maya edebiyatında görebiliriz. Bu alandaki Rabinal Achi, Popol Vuh, Chilam Balam gibi eserler öne çıkmaktadır. Maya edebiyatı genel olarak bu kültürün yaşamını tasvir etmektedir.

Bölgedeki İspanyol işgali 1697’de İtza Mayaları’nın başkenti Tayasalum ve Guatemala’daki Ko’woj Mayaları’nın başkenti Zacpeten’in alınması ile tamamlanmış, Son Maya devleti ise 1901’de başkenti Chan Santa Cruz’un Meksika tarafından işgaliyle ortadan kaldırılmış.

Zamanında Mayaların yurdu 3 bölgeye ayrılırmış:

a) Güneyin YUKARI toprakları: Guatemala ve Chiapas’ın yüksek alanlarıb) Güneyin AŞAĞI toprakları: Meksika’daki Peten yani Campeche ve Quintana Roo ile kuzey Guatemala, Belize ve El Salvadorc) Kuzeyin AŞAĞI toprakları: Yucatan yarım adasının kalan kısmı ve Puuc tepeleri

Mayaların varlığı klasik ve klasik öncesi dönem olarak da ayrılıyor. Klasik öncesi dönemde Nakbe, Mirador, San Bartolo, Cival gibi büyük kentler kurmuşlar. Klasik dönemde ise dünya mirasları listesinde yer alan Tikal ve Guirigua kentlerini,  Palanque, Copan, Rio Azul, Calakmul, Ceibal, Cancuen, Machaquila, Dos pilas, Uaxoctun, Altun Ha, Piedras Negras gibi kentleri kurmuşlar.

Maya uygarlığının en ilginç anıtları dinsel merkezlerindeki piramit biçimli yapılarıdır. Ayrıca yöneticilerin sarayları ve duvar resimleri ve sıvayla süslü soylu kişilerin konuları da ilgi çekici anıtlar arasındadır.

Bunun yanı sıra yöneticilerin secerelerinin ve askeri zaferlerin işlendiği Mayalarca tetun (Ağaç taş) adı verilen anıt biçimindeki dikilitaş da büyük önem arzeder.

Mayaların ticari malları arasında yeşim taşı, kakao, mısır, tuz ve obsidyen taşı büyük önem taşımaktadır.

Mayaların en önemli eserlerinden biri Meksika’daki Chichen Itza’daki Kukultan piramididir. İddialara göre Mayalar bu piramidi astronomi ve matematik bilgilerini ortaya koymak istercesine belirli bir sistemle inşa etmişlerdir.

Örneğin piramidin 4 cephesinin her birinde 91 basamak yer alır. Böylece 4x91 = 364 sayısı en tepedeki düzlüğü + 1 olarak eklediğimizde 365’i buluruz. Yani bir senede yer alan gün sayısı.

Mesela bir diğer önemli nokta Bu piramidin inşasında mimari öyle bir şekilde yapılmış ki, ilkbahar ve sonbahar ekinokslarının gerçekleştiği anlarda, güneş ışınları, piramidin çıkıntıları sayesinde, merdiven basamaklarının dibinde bulunan 2 yılan başı yontusunun “S”ler çizen bir gövde uzantısı oluşacak şekilde bir gölge oluşturmasını sağlar. Bu “S”ler çizen yılan aynı zamanda piramide de adını veren Kukultan adıyla bilinen ilahi tüylü yılandır.

Buradaki mimari yapılar Guatemala’daki Tikal Antik kentindeki kadar büyük olmasa da, kabartma olan heykeller çok iyi durumda. Buradaki heykel ve kabartmalardaki ince işçilik diğer Maya kentlerinde çok nadir görülmektedir.

Honduras’ın en fazla ziyaret edilen yerleri arasında gösterilen Copan harabeleri de aynı Tikal Antik kenti gibi talihsiz bir geçmişe sahip. Mayalar tarafından zamanında terkedilen kent zaman içinde doğaya yenik düşmüş ve toprak altında kalmış. Daha sonra üzerine köy kurulmuş. Ancak burası fark edilip 20. yüzyılın başında arkeolojik kazı çalışmaları başlayınca bu köyü taşımışlar. Buraya “Ruinas de Copan” yani “Copan Harabeleri” adını vermişler.

Burası zamanında Maya dünyasının bilimsel merkezi olmuş. Özellikle astronominin son derece ileri olduğu merkezde tropikal yılın süresinden güneş ve ay tutulmalarına kadar pek çok şey hesaplanabiliyormuş.

Burası kültürel gelişmişlik nedeni işle Maya Dünyasının Parisi olarak anılıyor. Bölgede 4509 heykel bulunmuş. Bu heykellerin bir çoğu ise Copan’daki heykel müzesinde sergileniyor.

Kolomb-öncesi dönemde kurulmuş eski bir Maya kenti olan Copan harabelerine 1980’de Unesco dünya miras listesine girmiş. Harabelere giriş ücreti 15 $. Buna ek olarak eğer tünellere girmek isterseniz 15$, müzeye girmek isterseniz 7,5$ daha ek ödeme yapmanız gerekiyor.

Buraya yaklaşık 1,5 kilometre mesafede Copan kasabası yer alıyor. 6.000 kişinin yaşadığı kasabada aynı Küba gibi puro üretimi ve Kolombiya gibi kahve üretimi yapılıyor.