Frig Vadisi

MÖ 9. yüzyılda Kafkaslardan Anadolu’ya göç eden Brig adlı bir topluluk tarafından kurulan Frig Uygarlığı, dünyada yalnızca Dağlık Frigya bölgesinde yaşamış ve sonraki medeniyetlere büyük bir yol gösterici olmuştur.Bugün Kütahya, Afyon, Eskişehir il sınırlarına yayılan Dağlık Frigya Bölgesi derin vadiler tarafından şekillenen dağlık bir alandır ve kolayca işlenebilen volkanik tüflerin oluşturduğu volkanik bir yapısı vardır.Bu doğal yapı kayaların oyulmasıyla inşa edilen özgün bir mimari modelin doğuşuna neden olmuş, sonraki medeniyetler tarafından da uygulanmıştır. Frig Dönemi kaya anıtlarının ortak özellikleri; bezeme ve süslemelerdeki zenginlik, üçgen alınlık ve içinde Ana Tanrıça heykelinin bulunduğu kaya nişleridir.

Frig Vadisi Hakkında Bilgi

Eskişehir, Kütahya, Afyonkarahisar üçgenindeki Dağlık Frigya Bölgesi, Frig Uygarlığı’nın dini ritüelleri ve sosyal hayatına ilişkin izleri barındırdığı için, evrensel bir değer taşımaktadır. Kaya anıtlarındaki zengin süslemeler, Frig Uygarlığı’nın gelişmişliği açısından da önemli ipuçları vermektedir.

Frig vadilerinden Midas Yazılıkaya Vadisi’nde Akpara Kale, Kocabaş Kale, Gökgöz Kale, Pişmiş Kale ve Midas Anıtı bulunmaktadır. Kümbet Vadisi’nde bulunan Ballık Kale, Kümbet Asar Kale ve Yapıldak Asar Kaya görülmeye değer yerlerdir. Köhnüş Vadisi’ndeki Demirli Kale, Üçler Kaya, Köhnüş Kale, Çukurca Kale, Delik Taş, Döğer Asar Kaya, Kırk Merdiven Kale ve Nallı Kaya, önemli Frig Uygarlığı eserleri olarak göze çarpmaktadır. Türkmen Dağı’nın kuzeyinde kalan küçük vadilerdeyse Doğuluşah Kalesi ve Fındık Asar Kaya bulunmaktadır.

Frig Vadisi Tarihi

Frigler MÖ 900-600 yılları arasında Kütahya’nın doğusunda, sönmüş bir yanardağ olan Türkmen Dağı’nın tüfleriyle örtülü Frig vadilerine yerleşmişlerdir. Volkan tüfünün kolay işlenen bir kayaç olması, Friglerin oyma ve yontma yöntemiyle bunları kolayca işlemelerini sağlamıştır. O dönemden günümüze ulaşan Ana Tanrıça Kybele’ye adanmış açık hava tapınakları, sunaklar, kaya mezarları ve hem savunma hem de barınma amaçlı pek çok yapı mevcuttur. Sonraları bölgeye Roma ve Bizanslılar hâkim olmuşlardır. Ancak kilise ve şapellerdeki kökboyalı haçlar, meander motifleri (geometrik süsleme motifi) ve yazı-fresk izleri rahatlıkla seçilebilmektedir.

Frigler Hint-Avrupa kökenli olsalar da, kısa sürede Anadolu’yla bütünleşmiş, İon ve geç Hitit etkisi altında kalmış oldukları halde özgün ve Anadolulu bir kültür oluşturmuşlardır. Maden, ağaç işçiliği ve dokumacılıkta ürettikleri eserler İyonlar tarafından taklit edilmiştir. Dönemin “teknoloji dehası” olarak kabul edilen altın, gümüş ve bronz yaylı çengelli iğneler, kulplu bronz tabaklar, kazanlar, giysi kemerleri, tokalar, özellikle de “Topates” adı verilen kilim sanatı; sonraki Anadolu uygarlıklarının sanatlarını etkilemiştir. Dağlık Frigya Kapadokya’yı andıran doğal kaya yapısının yanında, sıra çam ormanlarıyla kaplı doğasıyla da ilgi çekmektedir.

Frig Vadisi Nerede

Frig Vadisi Eskişehir, Kütahya, Afyon üçgeninde, “Phrygia Epiktetus” (Küçük Frigya) dağlık yerleşimi olarak tanımlanmakta ve “Frig Vadisi” adıyla anılmaktadır. Dağlık Frigya, 3 rota üzerinden incelenmektedir. 1. rota Afyonkarahisar, 2. rota Kütahya, 3. rota da Eskişehir sınırları içindeki bölümlerdir.

Eskişehir’e 80 km uzaklıkta kalan ve 3. Rota olarak anılan Frig Vadisi bölümü, Dağlık Frigya’nın en uzun parkurunu oluşturmaktadır. Bu parkur Frigler’in en önemli iki merkezi olan Gordion ve Yazılıkaya’yı birbirine bağlar. MÖ 7. yüzyılda en parlak dönemlerini yaşayan Frigler, kendilerine siyasi merkez olarak Gordion’u seçmişlerdir. Ancak en önemli kutsal yerleri, dinî merkez olarak yapılandırdıkları Yazılıkaya’dır. Dağlık Frigya’da Yazlıkaya Vadisi ile birlikte, Kümbet Vadisi, Zahran Vadisi, Asmainler Saklı Vadi ve Porsuk Vadisi de, Frig Uygarlığı ile ilgili çok zengin eserler ve parçalar barındırmaktadır.

Frig Vadisi Yazılıkaya

Yazılıkaya Frigler’in dinî merkez olarak seçtiği platformdur ve Dağlık Frigya’nın Yazılıkaya Vadisi’nde yer almaktadır. Yazılıkaya Frig Kibele İnanç Merkezi, Eskişehir’in Han ilçesi Yazılıkaya köyündedir ve bir adı da “Midas şehri”dir. Merkez ve çevresi Frig kaleleri (Akpara Kale, Pişmiş Kale, Gökgöz Kale ve Kocabaş Kale) ile koruma altına alınmıştır. Bu kalelerde, askeri soylu sınıfın yaşadığı bilinmektedir. Eskişehir’e 75 km uzaklıktaki Yazılıkaya, Yazılıkaya Vadisi’nin güney ucunda, köyün batısındadır. Yüksek ve sarp tüf kayalardan oluşan Yazılıkaya Platosu’nun üzerinde kurulmuş olan yerleşimin uzunluğu 650 m, genişliği 320 m’dir. Şehrin ana girişi doğu yönündedir ve ana kayaya açılan rampalı yol “Kral Yolu” olarak bilinir.

Yazılıkaya çok sayıda kıymetli dinî anıtlarla donatılarak, ayrıcalıklı bir konumda değerlendirilmiştir. Bu durum Midas şehrinin adeta bölgenin inanç metropolü olduğunu ve Frigler tarafından “Kutsal kent” olarak kabul edildiğinin de bir kanıtıdır. Frigler için başkent devletin en güçlü politik merkezi Gordion, dini merkez de, bir adı da Midas şehri olan Yazılıkaya’dır. Krallığın siyasi olarak yıkılmasından sonra terk edilmemiş, Helenistik ve Roma-Bizans dönemlerinde de ilave yapılarla zenginleştirilerek kullanılmıştır. Yazılıkaya ören yeri, Dünya Kültürel ve Doğal Mirası Listesi’ne adaylık yolundadır.

Kümbet Vadisi

Yazılıkaya anıtına giden yol üzerindeki Kümbet Vadisi Eskişehir’e 75 km uzaklıktaki Kümbet köyündedir. Afyon karayolundan 2 km içerde konumlanan höyükte Frig ve Roma dönemlerinde kullanılan Solon’un Mezarı (Aslanlı Mabet) ve Himmet Baba Türbesi bulunmaktadır.

Solon’un Mezarı Kümbet köyündeki Yarım Ağa Konağı’nın doğusunda, köy evlerinden birine bitişik bir kaya kütlesine oyulmuştur. İlk yapılışı Frig dönemindedir ancak cephesindeki anıtsal düzenleme ve kabartmalarla Roma döneminde de kullanılmıştır. Yüksek kabartma olarak işlenmiş akroterli (Antik Yunan mimarisinde alınlığın tepesine ve iki köşesine yerleştirilen taş ya da pişmiş topraktan yapılmış süsleme öğesi) üçgen alınlıkta ortada kalkan, iki yanda da birer kartal kabartması bulunmaktadır.

Alınlığın altındaki “tabula ansata” (Dikdörtgen biçimli yazıt ya da kitabelik)üstünde, iki aslan kabartması mevcuttur. Mezar adını, ana odanın kapısındaki yazıtta geçen “Solon” isminden alır. Aslan kabartmaları nedeniyle de “Aslanlı Mezar” olarak bilinir. Himmet Baba Türbesi ise Kümbet Vadisi köyündedir. Mimari özellikleriyle 13. yüzyıla tarihlenir.

Zahran Vadisi

Eskişehir’in Seyitgazi ilçesi, Göçenoluk köyündedir. Zahran Vadisi kırmızı toprak boyalı Frig Kaya Mezarı ve Roma-Bizans kaya yerleşimleriyle ünlüdür. Ayrıca vadi boyunca çok sayıda kaya mezarı bulunmaktadır. Zahran Vadisi Eskişehir’e 70 km mesafededir. Yeşilin her tonunu barındıran coğrafya, kaya mezarları ile birlikte son derece egzotik bir manzara sunmaktadır.

Asmainler Saklı Vadi

Frigya’nın fazla bilinmeyen Asmainler Saklı Vadi bölgesi, ormanlık, egzotik ve doğal güzelliklerini korumayı başarmış bir saklı cennet görünümündedir. Tabancakaya Antik Yerleşimi’ne de ev sahipliği yapan Asmainler Saklı Vadi adını yamaçlardaki kaya mezarlarından almaktadır. Asmainler Saklı Vadi’nin sınırları Seyitgazi ilçesi Kırka beldesinden başlayıp Kütahya il sınırı boyunca ilerleyerek, Büyükyayla ve Seyircek Kale’den Afyon Köhnüs Vadisi’ne kadar uzanmaktadır.

Porsuk Vadisi

Eskişehir’in güneybatısında, Porsuk Barajı’ndan kent merkezine ulaşan Porsuk Vadisi antik çağlardan bugüne çevresine hayat veren bir turizm ve cazibe merkezidir. Doğal güzelliği ve vadi boyunca sıralanan termal su kaynakları sayesinde özgün yapısını koruyan Porsuk Vadisi’nin önemli merkezlerinden biri de, Çatalkaya’dır.

Adını çatal biçiminde oyulmuş anıtsal kayadan alan ve Hititlerin ardından Frigler tarafından da kullanılan kentte; yoğun Tümülüslerin (içinde mezar ya da mezarlık bulunan, üzerine toprak yığılarak yapılmış küçük tepeler) yanı sıra Sivrikaya Anıtsal Açık Hava Tapınağı da dikkati çekmektedir. Porsuk Vadisi sınırları içindeki Kızılinler, Gökçeışık, Uluçayır, Yenisofça ve İncesu köyleri, volkanik tüf kayalıkları üzerinde konumlanmış; Frig, Roma ve Bizans dönemlerine ait kaya yerleşimleri ve anıtların görüleceği kent merkezine en yakın yerlerdir.

Frig Vadisi Nasıl Gidilir

Eskişehir Frig Vadisi 3 il, 1 ilçe, 4 belde, 45 köy ve 6 mahalleden oluşan devasa bir alanı kaplamaktadır. Tam 67 adet yürüyüş parkurunun bulunduğu Dağlık Frigya bölgesine özel araçla gitmek isteyenler, Eskişehir’den yaklaşık 45 dakika süren 59 km’lik bir yolculuk yapmak zorundalar.

Frig Vadisi’ne toplu taşıma araçlarıyla da ulaşmak mümkündür. Eskişehir merkezden kalkan Seyitgazi otobüslerini kullanabilirsiniz. Seyitgazi’de indikten sonra kısa bir taksi yolculuğu yaparak Frig Vadisi’ne ulaşabilirsiniz. Ancak pek çok turist, biraz uzun sürse de, taksiden sonra yürüyerek Frig Vadisi’ne ulaşmayı ve çevreyi fotoğraflamayı tercih etmektedir. Eskişehir’e Türkiye’nin her ilinden otobüs, büyükşehirlerinden de uçak seferi bulunmaktadır.