El Hamra yüzyıllar boyunca birçok tamir görmüş olmasına rağmen, Orta Çağ İslam dünyasından günümüze gelebilen tek saraydır. Bu bir saraydan çok, Granada’ya hâkim bir tepenin üzerine kurulmuş, surlarla çevrili bir hükümdar şehridir.
Aşağıda Darro Nehri akar, uzaklarda ise Sierra Nevada dağları görünür. Orijinal olarak bu külliye altı saraydan oluşuyordu; bunlardan beşi, ayrıca birçok ikincil bina ve bahçe günümüze ulaşabilmiştir. Nasrî sanatının pek çok başka eseri gibi, El Hamra da zarif, bazen fazlaca inceliklidir ve büyük bir ustalıkla gerçekleştirilmiştir.
Edebi kaynaklar İspanya’daki Müslüman bahçe mimarlarından söz ederler; bu onların eseri olmalıdır. El Hamra her noktasında doğanın gücünü kullanır. Hareket halinde olan, damlayan, akan, şelaleler oluşturan su; dikkatlice kesilmiş ağaçlar ve çalılıklar; alçaltılmış çiçek tarhları, bir pencerenin çerçevesinden dağların veya bahçelerin beklenmedik bir görüntüsü veya daha da iddialı bir tarzda, tüm manzarayı gözler önüne serecek şekilde yerleştirilmiş pavyon ve teraslar ve hepsinden öte, ışık… Eğimli girişler, gölgeli iç mekânlara yöneltilen ışık huzmeleri, birdenbire parlak güneş altındaki bir avluya açılan loş koridorlar, sakin havuzlardan veya parlak çinilerle kaplı duvarlardan gelen yansımalarla El Hamra ışık ve karanlık tezatlarını özenle kullanır.
Sık sık gerçekleşen yıkımlar ve (mimari tarzı değiştikçe gelip giden) yeni inşaatlar, ziyaretçileri hükümdara ait mekânlara doğru yönlendiren dikkatle tasarlanmış törensel izleği bozmuştur. Sarayın ana unsurlarının çoğu 1333 ve 1391 yılları civarında tarihlenir. Bunlardan ikisi önemlidir. Daha erken tarihli olanı, Comares Sarayı’dır.
Giriş cephesi muazzam büyüklükte, taşlaşmış bir Nasrî dokumasını andırır; şaşırtıcı derecede karmaşık ama yine de iki boyutlu olan süslemesi sağda ve solda kapılar ve çok sayıda pencere ile detaylandırılmıştır. Her iki taraftaki kör duvarlar dikkati merkez üzerinde yoğunlaştırır; sultan burada, üç basamakla yükseltilmiş tahtında adalet dağıtmaktadır.
Doğuda Sefirler Odası, dantelsi ve hafif mimarisi paradoksal bir şekilde, süssüz duvarları bir çıplak güç metaforu olduğuna şüphe bırakmayan bir kale burcunun içine yerleştirilmiş bir divanhane vardır.
Tavanı İslami evren anlayışındaki, üzerinde Tanrı’nın tahtının bulunduğu cennetin yedi katının şematik bir temsilidir. Böylece Tanrı’nın himayeci gücü, aşağıdaki tahtta oturan dünyevi temsilcisine, yani hükümdara verilmiştir. Bu salonun yakınında sultanın özel odaları, ayrıca İslami hukukun izin verdiği sayıda olan dört karısı için dört daire bulunuyordu ve her daire iki katlı idi ve yazlık ve kışlık kısımlara sahipti. Fakat Comares Sarayı’nın en büyük ve en güzel manzaralı kısmı, merkezinde kokulu otlarla çevrili bir havuz bulunan Mersinli Avlu’dur. Bu avlu külliyeye merkezi bir eksen sağlar, su ise bir yandan serinletici bir etki yaparken, diğer yandan çevredeki yapıların yansımalarını taşır.
El Hamra’nın en ünlü kısmı Mersinli Avlu’ya dik açı ile yerleştirilmiş olan Aslanlı Avlu’dur. Bu aslında hükümdarın eğlenmesi için yapılmış, bir gölgeliği ve bahçeli bir avlusu olan klâsik bir villadır. Avlu belki mevsimleri, belki de dünyanın minyatür bir halini düşündürmek üzere, dörde bölünmüştür. Ortada Süleyman’ın Tapınağının izlerini taşıyan Aslanlı Çeşme durmaktadır. Yine ana eksenler üzerine yerleştirilmiş dört salon, müzik gibi özel eğlenceler (akustik tavanlar buna bağlıdır) ve resmi törenler için kullanılmıştır.
Buradaki şaheser, beş binden fazla hücreye sahip bir mukarnas kompozisyonu olan Kızkardeşler Kubbesi’dir; yerel şair İbn-i Zemrek tarafından yazılmış, yıldız kümelerinden bahseden bir kitabe taşımaktadır. Bu tema, bal peteğini andıran ve yazıdaki semavi imgeleri çağrıştıran yüzeyler üzerinde oluşan ışık oyunlarında yankılanır.
Müslüman İspanya’dan göç eden sanatkârlar sayesinde El Hamra ve dekorasyonu, Kuzey Afrika’da yüzyıllarca yaşamaya devam etmiş ancak incelikli bir hayat ortamı oluşturmak konusunda haleflerinden hiçbiri bu saraya rakip olamamıştır.
Öneriler: National Geographic - Antik Mega Yapılar / El Hamra Sarayı: https://youtu.be/d9DJojYPrsQ
