Dünyanın birçok bölgesinde mağara yerleşimlerine ve yaşamlarına rastlanabilir. Bu mağaralar genel olarak yaşam için veya ibadet için hizmet vermişler ve genelde yüzey yapılarına da sahipler. Mağara şehirleri yerleşim için kullanılmamaya başladıktan sonra yüzeydeki bu yapılar yıkılıp sadece mağaraların kalmasına sebep olmuşlar. Ancak tüm mağara yerleşimleri terk edilmiş değil. Örneğin Çin’in kuzey kısmında mağara yerleşimleri hala popüler ve 40 milyondan fazla insan için mağaralar barınak demek.
1 – Guyaju
Yer: Çin
Çin’in en büyük labirenti olarak da bilinen Guyaju, antik bir mağara evi ve Pekin’in 72 kilometre uzağında bulunuyor. Bu mağarayla ilgili kesin belgelere asla ulaşılamamış, bu yüzden kimse mağaranın kökenini bilmiyor. Zhangshanying Kenti’ne bakan pürüzlü tepelere oyulan evin 110’dan fazla taş odası var ve Çin’de keşfedilen en büyük mağara yerleşimi olma özelliği taşıyor.
2 – Matmata
Yer: Tunus
Güney Tunus’taki küçük bir köy olan Matmata’da bazı yerli Berberi insanlar, mağara insanlarının yaşadığı geleneksel yeraltı mağaralarında yaşamaya devam ediyorlar. Bu yerleşimler yerde geniş bir çukur kazıp sonra buraya odalar açmak suretiyle yapılıyorlar. Burayı ünlü yapan ise Luke Skywalker ve Star Wars serisi.
3 – Bamiyan
Yer: Afganistan
Orta Afganistan’da yer alan ve bir tepeye kazınan iki devasa buda heykeli ile ünlü olan Bamiyan’daki heykeller 6ncı yüzyılda inşa edilmiş ve Buda’nın en büyük heykelleri olma özelliği taşımaktalarmış. Mart 2001’de Taliban tarafından yok edilen heykellerin ayaklarının dibinde ise mağara yerleşimleri bulunuyor. Buralar da bir zamanlar binlerce keşişe ev sahipliği yaparken sonraları Taliban’ın silah yuvası olmuş.
4 – Sassi di Matera
Yer: İtalya
“Matera’nın Taşları” anlamına gelen Sassi di Matera, güney İtalya’daki eski Matera kentinde yer alan mağara yerleşimlerine verilen isim. Tarih öncesi bir yerleşim kökenli olan Sassi, İtalya’nın en eski insan yerleşimlerinden biri olma özelliğine sahip. Buradaki evler, taşlara oyulmuş ve aslında sadece ufak mağaralar gibi duran oyuklar denebilir ve Sassi’deki birçok cadde de bu evlerin çatısı üzerinden geçiyor. 1950'lerde devlet eliyle modern kesimlere taşınan Sassi halkının bir kısmı hala 9000 sene önceki ataları gibi buralarda yaşamaya devam ediyor.
5 – Mesa Verde
Yer: ABD
Güneybatı Colorado’da Cortez topluluğu yakınlarında yer alan Mesa Verde, antik Anasazi insanlarının ünlü yamaç yerleşimlerine ev sahipliği yapıyor. Amerika Birleşik Devletleri’nde yer alan Kızılderili kültürünün en önemli kalıntılarından biri olan bölge 12. yüzyılda Anasazilerin alçak mağara ve kanyon duvarlarında evler inşa etmeye başlamasıyla oluşmuş.
6 – Bandiagara Kayalığı
Yer: Mali
Bandiagara Kayalığı, Mali’nin Dogon kentinde yer alan ve alttaki düzlüklerden 500 metre yüksekliğe kadar çıkan kumtaşı tepesine verilen isim. Antik Tellem halkı tarafından yapılan birçok ev ile süslenen bu sarp kayalıkta, antik halk ölülerini sellerden korumak için yüksek mezarlıklar inşa etme amacı gütmüş. 14. yüzyılda Tellem halkını buradan uzaklaştıran Dogonlar bölgeye yerleşmiş ve hala da burada yaşamaktalar.
7 – Vardzia
Yer: Gürcistan
Güney Gürcistan’da yer alan Vardzia, 12. yüzyıldan kalma biri mağara manastırı ve burada nehre bakan bir kent bulunuyor. Ülkenin en büyüleyici manzaralarından birini oluşturan Vardzia’daki mağara yerleşimleri Moğolların korunabilmesi için Kraliçe Tamar zamanında inşa ettirilmiş. 13 katlı bir kompleksten ve 600 yerleşimden oluşan Vardzia kenti bir tapınak, bir taht odası ve bir de sulama sistemine sahip.
8 – Kandovan
Yer: İran
İran’ın Doğu Azerbaycan Vilayeti’nde yer alan Kandovan, gizemli bir on üçüncü yüzyıl köyü. Buradaki evlerin çoğu, koni şeklindeki volkanik formasyonların içine yapılmış ve bu sayede bölge devasa bir termit kolonisi tarafından kullanılmış gibi görünmekte. Tipik olarak 4 katlı yapılardan oluşan yerleşimlerde ilk kat hayvan barınağı, sonraki iki kat yaşam alanı, son kat ise kiler olarak kullanılmakta.
9 – Ortahisar
Yer: Türkiye
Kelime anlamı olarak da “ortadaki kale” anlamına gelen Ortahisar’ın ismi, Göreme’deki Kapadokya kasabalarının merkezi anlamından dolayı verilmiş. Bölgenin en ünlü yapısı 86 metre yüksekliğindeki mağaraya inşa edilmiş Ortahisar Kalesi. Hem stratejik amaçlı hem de yerleşim amaçlı kullanılan kalenin bir kısmı yıkılmış vaziyette.
10 – Uçhisar
Yer: Türkiye
Kapadokya’daki bir başka bölge olan Uçhisar, Nevheşir’den sadece 7 kilometre uzakta yer alıyor ve bölgenin en yüksek noktasına inşa edilmiş. Uçhisar’ın taştan kalesi kilometrelerce uzaktan görülebiliyor. Bu kayanın içinde yer alan mağara yerleşimleri de eskiden Uçhisar’ın en yoğun yerleşimine sahip bölge olma özelliğine sahipmiş. Fakat toprak kayması tehlikesinin artması ile birlikte hızla burayı terk eden insanların sonuncuları da 1950'lerde ayrılmış.
