Adıyaman’da Gezilecek Yerler

1987 yılında UNESCO Dünya Miras Listesi’ne alınan Nemrut Dağı, Adıyaman’ın Kahta ilçesinde 2150 metre yüksekliğindedir. Yamaçlarındaki Kommagene Kralı I. Antiochos’un Tanrılara ve atalarına minnettarlığını göstermek için yaptırdığı mezarı, anıtsal heykelleri ve benzersiz manzarası ile Helenistik Dönemin en görkemli kalıntılarından birisidir. Anıtsal heykeller ise doğu, batı ve kuzey teraslarına yayılmıştır. Doğu terası kutsal merkezdir ve bu nedenle en önemli heykel ve mimari kalıntılar burada bulunmaktadır. İyi korunmuş durumdaki dev heykeller kireçtaşı bloklarından yapılmıştır ve 8-10 metre yüksekliktedir. Varlığı bilinmekle beraber kral mezarı, henüz keşfedilememiştir. Nemrut’a ulaşım için kullanılan yol Karadut köyüne kadar asfalttır, sonrasındaysa taş parke vardır. Geziler genellikle şehir merkezinden turlarla yapılırken, istenirse Kahta’dan araç kiralanarak da ulaşılabilir.

Kral I. Antiochos’un kitabelerinden anlaşıldığı üzere, Arsameia MÖ 2. yüzyılın başlarında Kommagenelerin atası Arsemez tarafından Kahta Çayı'nın doğusunda Eski Kahta Kalesi'nin karşısında kurulmuştur. Burası krallığın yazlık başkenti ve idare merkezi olmuştur. Yıkık yapısına rağmen halen iki tünel ve bir çok sayıda heykeli içinde barındırır. Güneydeki tören yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve önünde Anadolu'nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı, yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158 metre derine inen bir tünel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi bulunmaktadır. Tepe üzerindeki platformda Mithridathes Callinichos'un mezar tapınağı ve sarayı yer almaktadır.

​Bu yapının en önemli özelliği ise Kommagene tarihinin burada yazılmış olduğuna dair ortaya çıkartılmış ve tercümeleri yapılmış olan kitabelerin bulunmasıdır. Bunun yanı sıra Anadolu'daki en büyük Grekçe yazılmış olan kitabeye de ev sahipliği yapması bir diğer önemli özelliğini gösterir. Kommagene tarihinin en önemli yapısı olan bu yapı bir çok tarih tutkunu gezginin de uğrak yeridir. Arsameia ören yeri, Adıyaman'a 60 kilometre uzaklıktadır.

Diğer adı ile Kahta Kalesi olarakta bilinen Yeni Kale Nemrut Dağı Milli Parkı sınırları içerisinde yer alır. Arsemeia’nın karşısında, Kommageneler tarafından inşa edilen ve geçmişi Hititlere kadara uzanan Yeni Kale, sonradan Romalılar ve ardından Memluklular tarafından restore edilmiş, en son 1970'lerde kısmen onarılmıştır. Kalenin en büyük özelliği ise çok sayıda kitabenin mevcut olmasıdır. Örneğin giriş kapısı üzerinde bulunan yazıtta Memluk sultanı Kalaun'un adı geçmektedir. Kale içinde hâlâ çarşı, cami, zindan, suyolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler görülebilmektedir. Kale'den Nymphois'e inen suyolu bir tünelle Arsameia'ya da bağlanmıştır. Yaklaşık 80 metre uzunluğundaki bu yol ile suya ulaşmak hâlâ mümkündür. Adıyaman'ın Kahta ilçesinin Kocahisar Köyü'nde bulunmaktadır. Yaklaşık olarak 350 metre yüksekliğe sahip bir kaya parçasının üzerine kuruludur.

Milli parkın güneybatısında Adıyaman-Kahta girişinde görülen, Kommagene Kralı II. Mithridates tarafından annesi İsas adına yaptırılan anıt mezar, sütun üzerindeki kartaldan dolayı Karakuş Tümülüsü olarak anılır.  Bu bölge zamanında Kommagene Krallığının kutsal alanlarından birisi olagelmiştir. Bir diğer tabiri ile Krallığın Temenos'udur çünkü anıt mezarda dört Kommagene kraliçesi bulunmaktadır. Doğu, batı ve güney yönlerde dörder sütun varken günümüze kadar sadece doğuda iki, batıda ve güneyde birer sütun ulaşabilmiştir. Doğu sütun üstünde aslan ve kartal heykel kalıntıları, batıdaki sütunun üstünde tokalaşma steli ve yerde aslan heykeli parçası görülebilir ve buradaki tokalaşma sahnesi Mithradates ve güneş tanrısı Apollo'yu temsil etmektedir. Bunun yanısıra güneyde bulunan Kartal simgesi göksel gücü belirlemektedir. Doğuda bulunan Boğa simgesi ise yerdeki gücü temsil etmektedir. Karakuş Tümülüsü günümüzde aynı zamanda Nemrut Dağı’nın giriş noktası olarak kabul edilir. 

Cendere Köprüsü yaklaşık olarak 1900 yıldır insan ve doğa tahribine rağmen varlığını sürdürmektedir. Eski adıyla Chabinas olan Cendere köprüsü İ.S. 1 yüzyılın sonlarına doğru bugünkü Samsat ilinde karargah kurmuş olan 16. Roma Lejyonu olan Severus tarafından yaptırılmıştır. Efsaneye göre Severus bu küprüyü ailesini temsili olarak inşa ettirmiştir. Köprünün en önemli özelliği ise hiç çimento veya benzeri madde kullanılmadan 92 taş sütunun üst üste konulması ile inşa edilmesidir. Deprem ve sel gibi doğal felaketler düşünülerek inşa edilen bu köprünün hikayesi üzerinde bulunan sütunlardaki kitabelere işlenmiştir. Köprünün tarihi ve yapılışı hakkında bilgileri içermektedir. Şehir merkezine 55 kilometre uzaklıktaki Cendere Köprüsü, Karakuş Tümülüsü’nün kuzeydoğusunda yer alıyor. Kahta Çayı'nın en iki yakası birbirine en yakın yere inşa edilmiş olan köprünün giriş ve çıkışlarındaki kitabelerde de köprü hakkında bilgiye rastlanır. Köprü, iki ana kaya üzerinde bir büyük kemer ve doğu tarafındaki küçük bir tali kemerden oluşuyor.

Adıyaman merkezden 17 kilometre kuzey yer alan Taşgedik Köyü sınırları içindeki Haydaran Kaya Mezarlar’da Güneş Tanrısı Hellias ile Kral Antiochos'un tokalaşma kabartmaları görülebilir. Bir Tanrının ve bir Kralın ayakta tasvirini simgeleyen bu kaya mezarlar tarihi açıdan önemli bir yere sahiptir.Bu mezarlar bölgede geniş bir alana yayılmıştır. Büyük bir kayaya Anakay'a oyulmuş olan bu mezarlar içinde önemli lahitler bulunmuştur. 
 

Adıyaman’a 40 kilometre uzaklıktaki Turuş Kaya Mezarları, Roma Dönemi’ne aittir. O dönemde Tharse olarak bilinen bölgenin mezarlığı olan Kaya mezarları, 60 kadar mezara ev sahipliği yapmaktadır. Bunların hepsi Ana Kaya oyularak yapılmıştır. Bu mezarlar oda şeklinde mezarlar olup, aile sayısını ve onlarında statüsünü gösteren önemli lahitleri içinde bulundurmuştur. 1999 yılında yapılan çalışma ile 25 mezar açığa çıkartılıp ziyarete sunulmuştur. Mezarlar aşağıya doğru ana kaya oyularak yapıldığından, ulaşabilmek için yaklaşık 15 basamaklı bir merdivenden inilmesi gerekir.  Mezar girişlerinde ve cephelerinde mitolojik, bitkisel ve boğa başı betimlemeleri yer almaktadır. Bazı mezarların duvar ve kapı girişlerinde çeşitli figürlerden oluşan kabartmalar mevcuttur.

Besni İlçesinde yer alan Ulu Camii, camide bulunan bir kitabede caminin 15. yüzyıl sonlarında Dulkadiroğulları (M.S. 1137-1522) ve ya Memluklular zamanında inşa edildiği sanılmaktadır. Bu kitabeye göre cami 1565 yılında mimar Numan el-Osmani tarafından yapılmıştır. Cami kısmen yıkılmıştır fakat minaresi hala ayakta durmaktadır. Silindirik gövdeye sahip caminin minaresi kare kaidelidir. Birçok kez onarım gören bu eser, bugünkü haline 1863 yılında gelmiştir. Bu bilgi, caminin minare kaidesinin doğuya bakan kısmındaki kitabede belirtilmiştir. Cami Eski Besni Ören yerinde bulunmaktadır.

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP), ülkemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki 9 ilde (Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Kilis, Mardin, Siirt, Şanlıurfa ve Şırnak) uygulanmakta olan çok sektörlü entegre bir bölgesel kalkınma projesidir. Başlangıçta su ve toprak kaynaklarının geliştirilmesine dayalı olarak tasarlanan proje, 1989 yılında GAP Master Planı’nın hazırlanması ile çok sektörlü ve entegre bir bölgesel kalkınma projesine dönüştürülmüştür. Projenin en önemli ayağı olan Atatürk Barajı Türkiye'nin en büyük, dünyanın 4. büyük barajıdır. Adıyaman ve Şanlıurfa il sınırları içerisinde yer alan Atatürk Barajı ile yıllarca kurak olan bölgeye su sağlanmış, ekonomi ve turizmi iyileştirilmiştir.