Mengücekliler döneminde Divriği’de inşa edilen Ulu Camii yapı topluluğu bani/yaptıran ve sanatçı adı veren kitabeleri, plan/kurgusu ve süslemeleri ile eşsiz/ünik bir yapıdır.
Divriği Kalesi’nin eteğinde yer alanDivriği Ulu Camiigüneyine bitişik darüşşifa ve türbeden oluşur. Caminin güneyine bitişik darüşşifa/hastane ile darüşşifanın içindeki ana eyvana bitişik olarak türbe yer alır.
Yapı, kitabesine göre 1228-29 yılında Mengücekoğullarından Ahmet Şah tarafından, darüşşifa da aynı tarihte Ahmet Şah’ın eşi Turan Melek Hatun tarafından Ahlatlı Hürremşah’a yaptırılmıştır. Ahlatlı taş ustalarının bu dönemde çeşitli yapılarda gezici usta olarak çalıştıkları izlenmektedir. Mengücekli Sultanı Ahmet Şah ve karısı Turan Melek’in ayrı ayrı iki yapıyı inşa ettirmesi “sultanî” ve “ailevi” bir kimlik kazandırır.
Caminin minberinde ahşap ustası Tiflisli Ahmed, hattat Mehmed’in adları geçmektedir. Kuzey – güney yönünde dikdörtgen planlı cami çok bölüntülü plan şeması gösterir. Camideki her birim farklı tonoz ve kubbelerle örtülmüştür. Yapının içinde de tonoz ve kubbelerin yüzeyi süslenerek dışla uyum sağlanmaya çalışılmıştır. Caminin bitişiğindeki darüşşifa açık avlulu, üç eyvanlı ve batı kanadı çift katlı plan şeması yansıtır. Türbe darüşşifanın içinde ana eyvanın bitişiğindedir. Caminin kuzey, batı ve doğu taç kapıları ile darüşşifanın batı taç kapısı süslemeleri açısından önemlidir. Şehre hâkim olan yapıların özellikle kuzey ve batı taç kapıları bezemeleri ile öne çıkar. Caminin kuzey taç kapısı bitkisel, batı taç kapısı geometrik – bitkisel, darüşşifa taç kapısı pencereli düzenlemesi, kat kat sütünce başlıklı ve daire biçimli rozetleri ile dikkati çeker. Süslemeleri zenginliği, motif çeşitliliği, işleniş biçimi ve yüzeyi ile olan bağlantısı ilginçtir. Örnekte taş malzemenin tüm olanaklarının kullanımı söz konusudur. Ayrıntılarda birçok öğenin gizli olduğu süslemeler eşsiz sunulmuştur.
Divriği Ulu Camii, yapı topluluğu bugün UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesi’ne alınmıştır.
Selçukluların yükselme devri olarak kabul edebileceğimiz I. Alâeddin Keykubad dönemi bayındırlık faaliyetlerinin ivme kazandığı yıllardır. Bu dönem çok sayıda farklı işlevli yapının inşa edildiği, imar faaliyetlerinin arttığı bir süreçtir. Keykubad’ın yalnızca kendisi değil, eşi, birlikte çalıştıkları vezirleri, emirleri ve atabeyleri de eserler yaptırmıştır. Keykubad’ın ilerleme ve genişleme siyasetini yapı kitabelerinden okumak mümkündür.
Kaynak: Prof. Dr. Nermin Şaman Doğan, Hacettepe Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü.
