Rio de Janeiro Gezi Rehberi: Rio Karnavalı

Rio Karnavalı, dünyanın en büyük şovu. En büyük ve en kalabalık çılgınlığı... “Rio Karnavalı” olarak dilimize yerleşmiş ve marka olmuş ama karnaval aslında Brezilya’nın birçok şehrinde kutlanıyor. Sao Paulo ve Salvador’da kutlananların da ayrı bir keyfi olduğu söyleniyor. Özellikle Salvador’daki karnavalın kentin tüm sokaklarında, hem de ücretsiz olarak izlenebildiğini söylüyorlar. Ama en büyük ve en görkemlisi Rio de Janeiro’da kutlanıyor.

Karnavalın kökeni 1723’lere kadar gidiyor. O yıllarda Afrika’dan köleler taşınıyor Brezilya’ya. Porterkizliler kölelerin kendi dillerini konuşmasını yasaklamışlar. Portekizce konuşmak zorunlu. Brezilya yerlileri öğrenmişler Portekizceyi ama Afrika’dan gelenler ağır bir baskı altında. İşte bu noktada dans imdada yetişmiş. Afrika’dan gelen samba benzeri dansı öğrenmek için yerliler ve Afrika’dan gelenler dans evlerinde buluşmaya başlamışlar. Portekizlilerin yasaklamadığı tek şey dans olduğundan buralarda kalabalıklar bir araya gelip sosyalleşebilmiş. Giderek bunlar dans okullarına dönüşmeye başlamış. Samba dans okullarının arasındaki rekabet yarışma düzenlenmesini zorunlu kılmış. İşte karnaval dediğimiz olay da aslında samba okullarının yarışması. Giderek sadece dans değil, kostüm, görsel efektler ve tantana ile yarışmanın çapı iyice büyümüş. Bazı kaynaklarda, karnavalın kökeni olarak Pagan festivali Saturnalia gösteriliyor. Olabilir tabii, ancak son zamanlarda karnavalın dinle ilgisinin kalmadığı bir gerçek. Karnaval kelimesi İtalyanca “carne” ve “vale”den geliyor. Carne “et” demek. Yani “etsiz” anlamına gelmesinin sebebi, hıristiyanların perhiz döneminde et yememesi. Perhizden önceki şenlik olarak gelişmiş. Yani karnavalın her ayrıntısında dini etkiler varken bugün geldiği noktanın dinle hiçbir bağlantısı kalmamış.

Karnaval, Paskalya yortusundan 5 hafta önceki büyük perhizin bir hafta öncesinde yapılıyor, yani Paskalya’dan 6 hafta önce. Paskalya tarihi her yıl birkaç gün değişebildiğinden Rio Karnavalı tarihi de sabit değil. Her sene şubat ayında birkaç gün farklı tarihlerde olabiliyor. Bazen şubat ayının başı, bazen şubat ayının 15’i veya 20’si olabiliyor.

Karnaval esasen 4-5 gün sürmesine rağmen Rio, yaklaşık 15 gün boyunca karnavalın etkilerini yaşıyor. Ne etkisi oluyormuş dediğinizi duyar gibiyim. O zaman karnaval nasıl bir kutlama, neler yapılıyor anlatmak lazım.

Her şeyden önce, samba okullarının kentin semtlerine göre ayrıldığını belirtmek gerek. Yani her semtin bir veya birkaç samba okulu var. Futbol takımı tutar gibi herkes kendi semtinin okulunu tutuyor. Ciddi bir rekabet var aralarında. Bir yıl boyunca bütün okullar şubat ayındaki karnavala hazırlanıyor. Bu hazırlığı, sadece 3-5 dansçının hazırlığı sanmayın. Okullar eleniyor ve finale sadece 14 okul kalıyor. Karnaval finalinde geçiş yapan 14 okul 2 ayrı günde geçiyor. Bir okulun dansçıları yaklaşık 2.000 kişiden oluşuyor ve geçiş yaklaşık 1 saat ya da biraz üzerinde oluyor. Hayır yanlış yazmadım. Okulların dansçı sayısı yaklaşık (yazıyla yazayım) ikibin. 25 civarı okul olduğunu düşünürseniz, yaklaşık 50.000 kişinin karnavalın 15 gün öncesinden sıkı provalara başladığını hayal edin. Tabii şehirde birçok yer mecburen kapalı oluyor. Dansçıların çoğu amatör. Yani dükkanını kapatıp veya çalıştığı yerden izin alıp provaya gitmek zorunda. Şehirden 15 gün boyunca el-etek çekiliyor. Karnaval öncesi Rio’ya gelenler, çoğu dükkanın kapalı olduğunu görünce bir anlam veremiyor ve Rio’da galiba işler kesat diye düşünüp üzülüyor. Aslında herkes 1 yıldır hazırlandığı finallerin son sıkı çalışmalarını yapmakta. Karnavalın bir de yan sanayisi var. Dekor ve kostüm zaten ana sanayi haline gelmiş. Yan sanayi bölümünde kuaförler, makyözler, masörler, dansçıların servisini yapan şoförler, terziler var ki bu liste uzayıp gidiyor. Televizyonlar futbol takımlarının antrenmanlarını izler gibi okulların provalarını izleyip her gün yayınlıyorlar.

Dansçıların çoğu sizin, bizim gibi sıradan insanlar. Yaşlısı da var, şişmanı da var, cücesi de var… Hatta geçit töreninde tekerlekli sandalyeyle katılanları da gördük. Buradaki amaç, okulların mümkün olduğunca tüm halkı kapsaması. Sosyal fayda açısından bakılıyor. İnsanları suç çetelerinin bataklığından ne kadar kurtarabilirlerse o kadar faydalı oluyorlar. Rio de Janeiro yazımızda değineceğiz aslında ama yeri gelmişken burada da bahsedelim; Rio’nun yarısı “favela” denen gecekondularda yaşıyor. Gelir dağılımı çok bozuk. Suç çeteleri çok yaygın. Bu nedenle, samba okulları, spor kulüpleri gibi, gençleri bu bataklıktan kurtarmak görevini de üstlenmeye çalışıyorlar.

Kortejin önünde baş dansçı geçiyor. Genelde çok düzgün fiziği olan bir kadın dansçıdır bu. Arkasında okulun profesyonel dansçıları, genelde dans öğretmenleri geçiyor. Bu da en fazla 15-20 kişi. Onların arkasında okulun en iyi öğrencileri geliyor. Genelde dekorların içinde, süslenmiş tırların üzerinde veya ayrıca dans ederek tüm hünerlerini göstermeye çalışıyorlar. Bunlar da en fazla 20 kişi civarında. Onların da arkasında ikibine yakın kişi sadece hoplayıp zıplayarak sözüm ona dans ediyorlar. Yaptıklarının dansla alakası yok aslında. Burada önemli olan nokta birlikte davranıp davranamadıkları. Eğer bu 2000 kişilik güruh gerçekten dans yaparak geçebilirlerse okul büyük puan kazanıyor tabii. Fakat bu kalabalığın en fazla yaptığı şey tribünlerdeki yakınlarına selam vermek. Gözleri sürekli tribünlerde olunca yapılan danstan hayır gelmiyor haliyle. Tamamen amatör olduklarından kimse de daha fazlasını beklemiyor onlardan. Okulların her yıl aldığı puanların dereceleri genel tabloya yansıtılarak izleniyor.

Akşam saat 21:00’de başlayan programda önce Rio 2016 Olimpiyatları tanıtımı yapıldı ve okullar hakkında bilgiler verildi. Ne yazık ki hepsi Portekizce ve hiçbir şey anlamıyoruz. Saat 22:00’den itibaren okulların geçişine başlanıyor. Sabah 06:00’ya kadar sürüyor program. Biz saat 04:00’e kadar dayanabildik.

KARNAVAL BİLETİOkullar jürinin önüne geldiklerinde en güzel danslarını sergiliyor. Bu nedenle jürinin bulunduğu 7 numaralı tribünde bilet bulabilmek çok önemli. Bu bilet konusu da oldukça karışık bir iş. Biletler çok önceden bitebiliyor. Bu nedenle biz üç ay önce bilet almak istedik, ama ne yazık ki en iyi tribün olan 7. tribünden bilet bulamadık. Sonradan anladık ki internetten yapılan satışlarda genellikle 9 numaralı tribün satılıyor. 7 no.lu tribün biraz da protokol ve hatırlı kişilere el altından verilmek için tutuluyor. Turistler 9 no.lu tribüne yönlendiriliyor. Tribünlerde yerleri numaralı olan sadece 9 numaralı tribünmüş.

Biz, uyarılara kulak verip resmi siteden satın aldık bileti. Birçok dolandırıcı sitenin de satış yaptığını, bunlara güvenmemek gerektiğini okumuştuk. Tribünümüz 9 no.lu tribün. Kişi başı yaklaşık 750.-TL ödüyoruz. Üç ay önceden kredi kartımızdan şık diye çekiliyor. İçimize oturmadı desek yalan olur. Üstüne bol soğuk su ya da maden suyu iyi gidiyor. Tribünlerde fiyatlar değişken. 250.-TL’ye de yer var, 7. tribünde 1.500-TL’ye de var. İsteyene loca da var, yemekli servis yapılan masalar da var. Yemekli olan locanın kişibaşı fiyatı 3.000.-TL civarında. Yemek dahil değil bu fiyata.

Biz bileti internetten aldık ama yer numarasını oraya gidince alacakmışız. Rio’ya indiğimiz 8 Şubat günü akşamı karnavala biletimiz olduğundan, otele eşyalarımızı bırakır bırakmaz hemen yer numaralarımız almak için seferber olduk. Biraz araştırma sonucu, yer numaralarını almamız gereken karnaval merkezinin merkezden epey uzakta olduğunu öğreniyoruz. Otelimiz Copacabana Plajı’na yakın bir noktada. Karnaval merkezi ise 18 kilometre uzakta. Taksiyle pazarlık sonucu anlaşıp gidiyoruz. Yaklaşık 1 saat süren yoldan sonra karnaval merkezine ulaşıyoruz. Sürpriiiiiz; karnaval merkezi bir otele taşınmış, hem de merkezdeki bir otele. Sinirimiz tavan yapmış vaziyette, kendimizi sakinleştirmeye çalışıyoruz. "İnternetten bilet alırken bütün şeceremizi aldınız, e-posta adresimiz de sizde var. Neden bize bir e.posta ile yeni adresi bildirmediniz?” şeklindeki asabi çıkışımızı, çalışan genç kız camekanın arkasından bir gülümseme ile yumuşattı; çok çok özür dilediklerini bildiren nazik kelimeler sarfetti ama 35 derece sıcakta 1 saatlik trafik hengamesi içinden çıkmış olan biz cengaverleri yatıştırmaya yetmedi. Herhalde buradan yeni taşınan yere servis koymuşsunuzdur dediğimizde ise söyleyeceği kelimeyi zaten biliyorduk: “Sooooory, so soooory”, öyle dedi zaten. Tekrar taksi pazarlığı, yeni taşınılan otele 1 saatlik yolculuk, sonunda yeni merkeze vardık ki o da ne…. Bir kuyruk, merdivenlerden dönerek iniyor aşağılara… Haydaa, bu ne kuyruğu, bizim biletimiz var, sadece yer numarası alacağız deyince bizi başka bir kuyruğa soktular. Neyse ki bu kuyruk daha az. Diğeri bilet alma kuyruğuymuş. Daracık bir otel katında yüzlerce insan, klimalar yetersiz, herkes vıcık vıcık terli, nefes alınamaz haldeyken sıramız geldi. Görevliye internet çıktılarını gösterdik. Bilgisayardan barkod karşılaştırması yaptıktan sonra bir yerlere gitti ve elinde iki tane poşetle geldi. Bize uzattı ve imzamızı aldı. Açıp baktık, Karnaval kitapçığı, boynumuza asacağımız yer numarası biletimiz ve bir prezervatif var poşetin içinde. Hükümet AİDS gibi bulaşıcı hastalıklarla mücadele yöntemi olarak prezervatif dağıtıyor. Güzel bir uygulama. Karnavalın sarhoşluğu içinde nasıl olsa kendini rahat hissedip bir şeyler yapacaksın, bari prezervatifle yap ne yapacaksan diyor karnaval idaresi! Bize ne kadar uzak ve yabancı kavramlar bunlar… Düşünün mesela Hıdrellezde sokaklarda zabıtalar prezervatif dağıtıyor ateşten atlayıp içki içen gençlere… Neyse konumuza dönelim, yer numaralarına baktık: Biri 16, diğeri 25 numara. Hemen görevliye gidip bunlar yanyana değil, değiştirin lütfen dedik. Bizimkisi yine gitti geldi, özür diledi, yanyana yer kalmamış ama oradaki görevli sizi yanyana oturtur dedi. Peki dedik. Fakat kazın ayağı öyle değilmiş, görevli yapacak bir şeyinin olmadığını söyleyince oturanlardan biz rica etmek zorunda kaldık. Kimse kabul etmedi ve tribünler boşalıncaya kadar kâh birlikte kâh ayrı idare etmek zorunda kaldık.

Sonuçta şunu anladık ki 9 numaralı tribün biletini internetten almak yanlışmış. Yer numarası için rezil oluyor insan. İyi de internetten turistlere sadece bu 9 numaralı tribün satılıyor. Diğer tribünlerde yer numarası yok. Erken giden oturur. Eğer diğer tribünlerden bilet alıyorsanız mesele yok. Fakat unutmayın, diğer tribünler mevkii itibariyle pek de iyi değil. Ne yapacağız bu durumda? Yapılacak olan şu; turizm firmalarının biletini almak. Evet, en iyisi, güvenilir turizm firmaları. Eğer 9 numaralı tribünden başka yerden bilet bulamazsanız ya da istemezseniz en iyisi güvenilir turizm firması kanalıyla bileti almak. Onlar sizin adınıza yer numarasını da alıyorlar ve 20 kişilik bir gruba bir de rehber vererek yardımcı oluyorlar. Haliyle bilet ücretinin üzerine kendi ücretlerini de koyuyorlar ama bence değer.

Eğer loca bileti veya 9 numaralı tribün bileti almadıysanız erken gitmeniz gerek. Tavsiyemiz saat 19:00 gibi orada olun. Yerler numarasız olduğundan kıyıya köşeye kalmayın.

Esasında bizim amacımız yerel halkın yanında oturmak, onlarla birlikte takımları desteklemek, tezahüratlara katılmak idi. Onlarla sevinip, onlarla alkışlamak istedik ama pek mümkün olmadığını anladık. Eğer bunu siz de isterseniz bir Brezilyalıya bilet aldırmanız gerek. Çünkü turistlere ayrı bilet satılıyor.

DEKOR VE KOSTÜM ENDÜSTRİSİ VAR BREZİLYA’DA
Bir de kostüm ve dekorlar var ki, inanılmaz bir sanayi. Sırf bu dekor ve kostümleri üreten fabrikalar var. Bu fabrikalar bir yıl boyunca çizimler, maketler ve örneklerle hazırlık yapıyor, son iki ayda ise hummalı bir çalışma ile hepsi üretim bandından çıkartılıyor. Favela turundan dönüşümüzde rehberimiz önünden geçtiği dekor ve kostüm imalathanesini gösterdi bize. Karnaval bittiği için fabrikada sadece bekçi kalmıştı. 6.000 metrekare kapalı alanda 450 kişi çalışıyormuş. Karnaval sonrası bırakılan dekor ve kostümler dağ olup yığılmıştı fabrikaya.

SAMBADROMEKarnaval geçidi Sambadrom (Sambadrome) denilen karşılıklı tribünlerin arasından geçilerek yapılıyor. Ünlü mimar Oscar Nimeyer’in çizdiği Sambadrom 1984 yılında açılmış ve 90.000 kişi kapasiteli. Uzunluğu 700 metre yapılmış, ancak başlangıç ve sonundaki eklentilerle bugün yaklaşık 900 metreye ulaşmış. Bu fotoğraf bize ait değil ama sambadromu çok güzel gösterdiği için buraya aldık: