Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti

Kuzey Kafkasya’nın orta bölümünde yer alan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, nüfusunu esas olarak Karaçay ve Nogay Türklerinin, yerli Kafkas halklarından Çerkeslerin ve Abazaların, 18. yüzyılda Rusya’nın bölgeyi işgal etmesiyle buraya yerleştirilen Slavların (Rus, Ukraynalı) oluşturduğu Rusya Federasyonu’na bağlı özerk bir cumhuriyettir. Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti 1922 yılında özerk bölge olarak kurulmuştur. SSCB dağıldıktan sonra, 1991 yılında Rusya Federasyonu’na bağlı cumhuriyet statüsü almıştır.

Kuzey Kafkasya’da, Karadeniz ile Hazar Denizi arasında, Büyük Kafkas Dağları’nın “dağ önü” olarak adlandırılan kuzey eğiminde yer alır. Abhazya, Gürcistan, Rusya içinde de Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, Stavropol ve Krasnodar bölgeleri ile sınır komşusudur. Başkenti Çerkessk olup, ikinci büyük kenti Karaçayevsk'tir.

Yüzölçümü ve nüfus olarak Kuzey Kafkasya’nın nispeten küçük bir cumhuriyetidir; sadece Adıgey ve İnnguşetya’dan daha büyüktür. Kurulduğu 1922yılından itibaren 1990’lara kadar bölünme, lağvedilme, yeniden kurulma ve sınır değişikliği gibi çok sayıda müdahaleye uğramıştır.

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nin güneyi dağlık, güzel manzaralı, mineral suları ve küçük gölleri bulunan turistik bir yöredir. Kuzeye doğru akan ırmakların dar ve uzun vadilerinde sulama ile yoğun (intansif) tarım yapılır. Bu vadilerde küçüklü büyüklü köyler yer alır. Güneyde ise hayvancılık ağırlıktadır; koyunculuk, meyvecilik ve arıcılık geleneksel olarak gelişmiştir. Çevredeki büyük şehirlerin patates ihtiyacı büyük ölçüde Karaçay ve Çerkes tarafından karşılanmaktadır. Yeraltı kaynakları arasında kömür, demir cevheri, altın, gümüş, değerli metaller, mermer, granit, alçı taşı önemlidir. Karaçay ve Çerkes mineral kaynakları bakımından zengindir.

8 rayon (idari bölge), 4 şehir, 7 şehir tipi yerleşim, 80 kırsal yönetim ve 139 kırsal yerleşim yeri vardır. Nüfusu 100 binin üzerinde olan tek yerleşim başkent Çerkessk’tir. Karaçay ve Çerkes’in başkenti Çerkessk olup, ikinci büyük kenti Karaçayevsk'tir.

Kuzey Kafkasya’da bulunan Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti, Abhazya, Gürcistan, Rusya içinde de Kabardey-Balkar Cumhuriyeti, Stavropol ve Krasnodar bölgeleri ile sınır komşusudur.

Karaçay ve Çerkes’e Türkiye’den direkt uçuş bulunmamaktadır. Nalçik veya Minvodı üzerinden ulaşım sağlanılabilir.

Genellikle karasal iklim özelliklerinin görüldüğü Karaçay-Çerkes’e gitmek için en uygun dönem, hava sıcaklıklarının daha ılıman olduğu yaz aylarıdır.

Kuzey Kafkasya’nın orta bölümünde yer alan Karaçay ve Çerkes, nüfusunu esas olarak Karaçay ve Nogay Türklerinin, yerli Kafkas halklarından Çerkeslerin ve Abazaların, 18. yüzyılda Rusya’nın bölgeyi işgal etmesiyle buraya yerleştirilen Slavların (Rus, Ukraynalı) oluşturduğu Rusya Federasyonu’na bağlı özerk bir cumhuriyettir.

Karaçay ve Çerkes’te nüfus düzlük kuzey kesimde yoğunlaşmıştır.

2002 verilerine göre Ortalama işsizlik düzeyi kırsal alanda yüzde 25,3, şehirlerde yüzde 13,6’dır. Sağlık ve eğitim sistemleri oldukça kötü durumdadır. Son 5 yılda ülkeyi çoğu Rus olmak üzere her yıl 5 ile 7 bin arasında kişi terk etmiştir. Bunlar genellikle eğitimli uzmanlar, teknik elemanlar ve özel girişimcilerdir. Cumhuriyet’in bütün bölgelerinde ölüm oranının doğum oranının üzerine çıktığı gözlemlenmektedir. Evliliklerin yarısı boşanmayla sonuçlanmaktadır. Ülkede geliri asgari geçim düzeyinin altında olan nüfusun oranı yüzde 42’dir.

Karaçay ve Çerkes mutfağı büyük ölçüde tarım ve hayvansal ürünlere dayanır. Dağlık bir coğrafyada sınırlı miktarda ve zaman aralığında yetişen sebze çeşitleri mutfakta ağırlığını hamur, et ve süt türevlerine bırakmıştır. Ekmek kültüründe de darı ve mısır unu öne çıkar.

“Çerkes tavuğu”, Çerkesler tarafından yapılan bir meze çeşididir. Unlu ve cevizli olmak üzere iki türde yapılır. Cevizli olanı tavuk ve ceviz içi ile yapılan bir tür yemektir. İçine ayrıca sarımsak, yağ, biber, tuz ve karabiber eklenir, bu malzemeler biraz farklılık gösterebilmektedir. Unlu Çerkes tavuğu ise un ve tavuk ile yapılır ve buna da “şıps” denir.

“Haluj”, bir tür mantı çeşididir. Tuzlu ve sert hamurun içine haşlanmış patates, kişniş, pul biber, soğan ve sarımsak koyularak yapılır.

Karaçay ve Çerkes’ten yöresel desenli şallar, kuzu ya da kurt yünüyle yapılmış biblolar, Rusya ve Kafkasya’ya özgü şapkalar, kolsuz ceketler, kilimler satın alabilirsiniz.

Karaçay ve Çerkes’in en meşhur festivali, “Ayran Festivali”dir. Her yıl Temmuz ayında düzenlenen festivale, ülkede yaşayanların yanı sıra yabancı turistler de katılır. Festivalde ortalama 500 litre ayran hazırlanmaktadır. Konuyla ilgili çeşitli etkinlikler, yarışmalar ve yerel dans gösterileri düzenlenir.

1 Ocak Yeni Yıl

4 Ocak Yeni Yıl Tatil Haftası

5 Ocak Yeni Yıl Tatil Haftası

6 Ocak Yeni Yıl Tatil Haftası

7 Ocak Ortodoks Noeli

8 Ocak Yeni Yıl Tatil Haftası

8 Mart Kadınlar Günü

1 Mayıs İşçi Bayramı

12 Haziran Rusya Günü

*Yanında tarih belirtilmeyen tatillerin günü yıla göre değişmektedir.

Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti’nin farklı yeryüzü şekillerinin, Karadeniz’e ve Hazar Denizi’ne yakın olmasının, iklim özellikleri üzerinde büyük etkisi vardır. Genelde karasal iklim özellikleri görülmektedir. Cumhuriyet’te Ocak ayı ortalama hava sıcaklığı -3,2 derece, Temmuz ayı ortalama hava sıcaklığı 20,6 derecedir. Maksimum sıcaklık 39 derece, minimum sıcaklık eksi 29 derece olarak ölçülmüştür.

KÇC toprakları, genel olarak yeryüzü şekilleriyle belirlenen iklim kuşaklarına bölünür. Kuzey sınırlarından Pastbişçnıy Dağları’nın yamaçlarına kadar ılımlı karasal iklim hâkimdir. Bunu esas olarak kuzeyden ve kuzeydoğudan gelen hava kütleleri biçimlendirir. Burada yıllık ortalama hava sıcaklığı 9 derece, yıllık ortalama yağış miktarı 520 milimetredir. KÇC’nin bu kısmında, ortalama hava sıcaklığı 20 derece olan kuru ve sıcak bir yaz hâkimdir; maksimum hava sıcaklığı seyrek olarak 40 dereceye ulaşır. Burada don Eylül ayı sonunda başlar, Nisan başında sona erer. Ocak ayı ortalama hava sıcaklığı eksi 4,2 derece, minimum hava sıcaklığı eksi 33 derecedir. Kışın az kar yağar. Cumhuriyet’in yüksekliği 800 ile 1200 metre arasında değişen alçak dağlık bölgesinde ılıman iklim hâkimdir. Bu kuşakta yıllık ortalama hava sıcaklığı 8–9 derecedir; maksimum hava sıcaklığı 38 derece, minimum hava sıcaklığı ise eksi 34 derecedir. Kışın ortalama hava sıcaklığı eksi 3,4 derecedir. KÇC’de yıllık ortalama yağış miktarı 650–700 milimetredir. Orta dağlık bölgede iklim ılıman ve nemlidir. Burada, çok yüksek olmayan platolarda, deniz seviyesinden 1200–2000 metre yükseklikte bulunan dağlar arasındaki derelerde mikro-iklim oluşmasında Skalistıy ve Bokovoy sıradağlarının rolü büyüktür. Dağlar kuzeydoğudan ve güneybatıdan gelen sisten ve soğuk rüzgârlardan büyük ölçüde koruma sağlar.

Karaçay ve Çerkes, 1829-1838 yılları arasında Rus istilasına uğramıştır. Ruslar, 1830'dan sonra, özellikle 1860'larda yoğunlaşmak üzere bölgeyi kolonize etmişlerdir. 12 Ocak 1922'de Rus Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı "Karaçay-Çerkes Özerk Oblastı" ya da kısaca "Karaçay-Çerkes" adıyla kuruldu. Oblast, 26 Nisan 1926'da merkezi Karaçayevsk kenti olan "Karaçay Özerk Oblastı" (KÖO) ve merkezi Çerkessk olan "Çerkes Ulusal Okrugu" (ÇUO) biçiminde ikiye ayrıldı. ÇUO, 30 Nisan 1928'de "Çerkes Özerk Oblastı" (ÇÖO) adını aldı.

Çoğunlukla güneydeki dağlık kesim vadilerinde yaşayan Karaçaylar, İkinci Dünya Savaşı'nda, düşman Alman işgalcilerle işbirliği yaptıkları gerekçesiyle 1943'te Kazakistan'a sürüldüler. Ayrıca Balkarlar, İnguşlar, Çeçenler, Ahıska Türkleri, Kırım Tatarları ve Kalmuklar da aynı gerekçelerle Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan gibi uzak yerlere sürüldüler ve özerk yönetimleri de kaldırıldı. Karaçay ve Balkarların ayrıldığı toprakların bir bölümü Gürcistan'a bağlandı ve buralara Svanlar yerleştirildi. Bu halklara 1956 yılında, Sovyet üst yönetimince alınan bir karar gereğince hakları geri verildi, 1957 yılında da eski özerk yönetimleri yeniden oluşturularak, sürgündekiler eski topraklarına geri getirildiler. Eski Karaçay toprakları, mevcut Çerkes Özerk Oblastı ile birleştirilerek, 1926 öncesinde olduğu gibi yeniden bir Karaçay-Çerkes Özerk Oblası oluşturuldu. Svanlar ise getirildikleri Gürcistan'a geri gönderildiler. 1957 sonrasında Karaçaylar, eski yerleri dışında, Çerkessk kentine, Adıge, Rus ve Abaza yerleşmeleri ile bu yerlerin çevrelerine de yerleştirildiler.

Dağlık güneyde ve dağ önü denilen kuzeyde tarım ekonomisi farklıdır. Güneyde hayvancılık ağırlıktadır; koyunculuk, meyvecilik ve arıcılık geleneksel olarak gelişmiştir. Çevredeki büyük şehirlerin patates ihtiyacı büyük ölçüde Karaçay ve Çerkes tarafından karşılanmaktadır. Dağlık Karaçay bölgesinde tarım alanlarının azlığı nedeniyle tarım Karaçayların ekonomisinin başlıca geçim kaynağı olmamıştır.

Yeraltı kaynakları arasında kömür, demir cevheri, altın, gümüş, değerli metaller, mermer, granit, alçı taşı önemlidir. Karaçay ve Çerkes mineral kaynakları bakımından zengindir.

Karaçay-Çerkes’te başlıca sanayi kolları gıda, kimya ve petrokimyadır. Makine yapımı ve ağaç işleme, kömür ve maden cevheri sanayi de gelişmektedir. Kömür, kurşun, çinko, bakır, granit ve mermer gibi Karaçay ve Çerkes’in güneyinde çıkarılan yeraltı kaynakları kuzeydeki sanayi tesislerinde işlenmektedir. Ülkede çimento, seramik ve silikat tuğla dâhil inşaat malzemeleri, prefabrik betonarme yapılar ve ürünler, metal olmayan yapı malzemeleri, inşaat alçısı gibi malzemeler üretilmektedir.

2012 verilerine göre ülke nüfusunun yüzde 48’i Müslüman, yüzde 13.6’sı Ortodoks ve yüzde 12’si yerel dinlere inanmaktadır. Yüzde 2 oranında da Hıristiyan bulunmaktadır.

Karaçay ve Çerkes’in nüfusu esas olarak Karaçay ve Nogay Türklerinden, Çerkes, Abaza ve Ruslardan oluşmaktadır. Rusça, Abazaca, Çerkesçe, Karaçayca ve Nogai dilleri konuşulmaktadır.