Adıyaman'da Nemrut, Antalya'da Xanthos, Çorum'da Hattuşa ve daha niceleri… Türkiye, tarihöncesi çağlardan kalma arkeolojik alanlarıyla yıllardır tüm dünyanın ilgisini çekiyor. UNESCO’nun dünya kültür mirası listesinde Türkiye’den tam 18 yer bulunuyor. Ancak bunlardan özellikle birini son günlerde çok daha sık duyuyoruz. Burası, dünyadaki en eski tarihöncesi alan. Sanırım adını hatırlar gibi oldunuz. Evet, Şanlıurfa şehir merkezine yaklaşık olarak 15-20 km uzaklıktaki Göbeklitepe’den bahsediyoruz. Dünyanın bilinen en eski tapınakları, Örencik köyü yakınlarındaki Göbeklitepe’de bulunuyor.
UNESCO dünya mirasına geçtiğimiz yıl giren Göbeklitepe, restorasyon çalışmaları nedeniyle bir süredir ziyarete kapalıydı. 2019 yılı, çalışmalar esnasında “Göbeklitepe Yılı” ilan edilmişti. UNESCO dünya mirasları listesinde geçtiğimiz yıl “kalıcı” statüsüne kavuşan tarihöncesi alan, dün yeniden açıldı.
Fotoğraf: The Nation
Göbeklitepe Ne Kadar Eski?
Göbeklitepe, dünyadaki diğer arkeolojik alanlardan birçok özelliğiyle ayrılıyor. Ancak her şeyden önce, Göbeklitepe’nin ne kadar eski olduğunun altını çizmemiz gerek. Buradaki yapılar, Neolitik Çağ’a, yani günümüzden 12 bin yıl öncesine dayanıyor. Bir kıyaslama yaparak anlatacak olursak; Göbeklitepe, Mısır piramitlerinden 4 bin, İngiltere’nin dünyaca ünlü anıtı Stonehenge’dense tam 7 bin yıl önce inşa edilmiş.
Göbeklitepe Neden Önemli?
Bölgede yürütülen araştırmalara kadar, dünyada toplumsal sınıfların çok daha geç bir tarihte ortaya çıktığı sanılıyordu. Göbeklitepe’nin varlığı, bundan 12 bin yıl önce de dinin ve hatta insanlar arasında dini bir sınıfın var olduğunu kanıtlıyor. Ayrıca önceleri, sadece tarımla uğraşan toplumların yerleşik yapılar kurduğu düşünülüyordu. Göbeklitepe’yi ise avcı-toplayıcıların kurmuş olması, tarihsel anlatıda bir devrim yaratıyor. Bunun yanı sıra, ilk tarım faaliyetlerinin de bu bölgede yürütülmüş olabileceği düşünülüyor.
İlk kez 1963 yılında İstanbul Üniversitesi ve Chicago Üniversitesi’nden araştırmacıların keşfettiği Göbeklitepe’de bilimsel çalışmalar, 1995 yılında başladı. İnsanlık tarihinin en temel noktalarından biri olan Göbeklitepe’de birçok tapınak yeryüzüne çıkarıldı. Göbeklitepe'nin kazıcıları, MÖ 8.000 civarında bölgedeki insanların anıtları kasıtlı olarak toprak dağlarının altına gömdüğünü düşünüyor.
Kimi görüşlere göre Göbeklitepe’deki insanlar, Büyük Köpek Takımyıldızı'nda bulunan Sirius’a inanıyorlardı. Öte yandan bugün araştırmacılar, bölgenin sadece bir ibadet merkezinden fazlası olduğunu belirtiyorlar. Kazı yetkilileri, Göbeklitepe’nin aynı zamanda bir sosyalleşme alanı olduğunu ifade ediyor. Bugüne kadarki tüm tarihsel varsayımların değişmesine yol açan Göbeklitepe’deki buluntular, yeni bir tarih yazımını zorunlu kıldı. Göbeklitepe’deki oyma yapılar, bölgenin aynı zamanda bir gözlemevi işlevi gördüğünü de gösteriyor.
Nefes Kesen Figürler
Avcı-toplayıcılıktan yerleşik hayata geçiş döneminde insanların yaşamış olduğu bir yer Göbeklitepe. Kazı sonucu ulaşılan taşlarda nefes kesici vahşi hayvan figürleri görmek mümkün; yılanlar, tilkiler ayrıca ceylanlar gibi. Ancak araştırmacılar, resimlerde bunlardan çok daha fazlasının anlatıldığını söylüyorlar. Kimilerine göre bu resimlerde yerleşik yaşama geçişin sancıları ve toplumsal sınıfların doğuşu anlatılmış. Fiziki olaraksa Göbekiltepe'yi kuranların bugünkü insanlarla tamamen aynı yapıya sahip oldukları söyleniyor. M.Ö. 11.000 yılı civarında, yünlü mamut soyunun da tükenmesine sebep olan bir kuyruklu yıldızın dünyaya çarpmasıyla Göbeklitepe’nin büyük hasara uğradığı düşünülüyor.
Son restorasyon çalışmalarıyla beraber Göbeklitepe’de çatı koruması tamamlandı. Bu yıl Göbeklitepe’nin yerli ve yabancı turist kafilelerini karşılaması kaçınılmaz görünüyor. Artık turistler, ören yerindeki tapınak kalıntılarını ve dikilitaşları rahatlıkla gezebilecek.
Göbeklitepe'ye Nasıl Gidilir?
Peygamberler şehri diye de anılan Şanlıurfa, Türkiye’nin en gizemli kentlerinden biri. Göbeklitepe buluntuları da kentin ilgi çekicilğini artırıyor. Şanlıurfa Havalaanı’na Ankara, İstanbul ve İzmir’den uçuş seferleri düzenleniyor. 2018 yazı itibariyle artık Büyükşehir Belediyesi’nin Şanlurfa merkezden kalkan otobüsleriyle Göbeklitepe’ye ulaşmak mümkün. Ayrıca özel aracınızla da gidebilirsiniz. Göbeklitepe buluntularının bir kısmının Şanlıurfa Müzesi’nde sergilendiğini belirtmekte de fayda var.
